Jan Tomasz Zamoyski przyszedł na świat 12 czerwca 1912 roku w Klemensowie jako najstarszy syn Maurycego hr. Zamoyskiego. W latach 1939–1944 był XVI i ostatnim ordynatem Ordynacji Zamojskiej. Senator II kadencji w latach 1991–1993. Kawaler Orderu Orła Białego.
Fot. Henryk Szkutnik
Kampanię wrześniową odbył w szwadronie kawalerii, który wyróżnił się w bitwie pod Iłżą w walce z czołgami niemieckimi. Pierwszy czołg został unieszkodliwiony osobiście przez Jana Zamoyskiego. Za działania we wrześniu ’39 roku zasłużył na Virtuti Militari.
W okresie okupacji niemieckiej, w 1941 r., gdy kolegiata zamojska została zamieniona na magazyn wojskowy, ordynat przeprowadził ryzykowną i niebezpieczną akcję ratowania naczyń i szat liturgicznych ze skarbca świątyni, ukrywając je w Zwierzyńcu.
Kontynuował konspiracyjną działalność wojskową w Związku Walki Zbrojnej, przekształconym w Armię Krajową. Ordynacja Zamojska była oparciem dla tych organizacji odbywały się na jej terenie tajne szkolenia. Dała też schronienie wielu wojskowym, m.in. jeńcom francuskim, którzy uciekli z obozu w Zwierzyńcu. Z getta warszawskiego uratował kilku Żydów. Schronienie otrzymali m.in. Ludwik Ehrlich, profesor prawa międzynarodowego z Uniwersytetu Lwowskiego oraz kompozytor Jerzy Wasowski, znany później z Kabaretu Starszych Panów.
Przykładem ogromniej odwagi była interwencja u generała SS i policji dystryktu lubelskiego Odilo Globocnika, dzięki której uwolniono kilkaset dzieci z pacyfikowanej Zamojszczyzny. Przy współudziale swej dzielnej małżonki Róży i pań z ordynacji, znaleziono uwolnionym dzieciom schronienie i zapewniono opiekę lekarską.
18 czerwca 2012 r. w Książnicy Zamojskiej im. Stanisława Kostki Zamoyskiego w Zamościu odbył się wykład pt. Jan Zamoyski ostatni Ordynat. Którego treść znajdą Państwo również w naszej bibliotece cyfrowej.
