Próżno dziś szukać lepszego źródła informacji o życiu szkolnym sprzed lat niż szkolne sprawozdania i kroniki. Nie zawsze potrafimy sięgnąć pamięcią wstecz do czasów naszej szkolnej przygody, a cóż dopiero odtworzyć takie wydarzenia z czasów młodości naszych ojców, dziadków, pradziadków… zależnie od czytającego.

W zasobach Czerpaka Zamojskiego znajdują się już wyimki o szkolnictwie zamojskim i hrubieszowskim, teraz przyszedł czas na tomaszowskie. Zajrzyjmy do Państwowego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Bartosza Głowackiego w Tomaszowie Lubelskim, a konkretnie do początku lat dwudziestych XX wieku.

IV sprawozdanie za rok szkolny 1921/22 wydane nakładem Bratniej Pomocy Uczennic  i Uczniów tegoż gimnazjum w 1922 roku tłoczono u S. Szyflingiera w Tomaszowie. Już sama objętość publikacji sugeruje, że życie szkolnej społeczności tomaszowskiej młodzieży było wyjątkowo atrakcyjne.

Sprawozdanie rozpoczyna artykuł Mieczysława Wożnowskiego pt. „Uwagi o czytaniu mapy warstwicowej w klasie pierwszej gimnazjum”. Doczekaliśmy się w wolnej Polsce tej radosnej chwili, w której nauka geografji przestała być po macoszemu traktowaną, jak to miało miejsce w szkołach polskich wprawdzie z imienia, ale obcych nam duszą, jakie istniały w zaborze austryjackim, lub niestojących na wysokości swego zadania szkołach prywatnych b. Królestwa. Przestała więc ona być martwym doczepkiem historji, jej podręczniki – przewodnikami po krajach. Wpaja się teraz ją głębiej w serca i umysły uczniów i dba przedewszystkiem o to, aby materjał był przez nich doskonale przemyślany, poznany nie wyłącznie z wykładu profesora lub podręcznika, ale przedewszystkiem z własnych przeżyć uczniów.

Dział sprawozdawczy rozpoczyna Ludwik Kobierzycki, dyrektor gimnazjum, po nim znajdujemy informacje Feliksa Zawadzkiego, szkolnego lekarza, Jadwigi Pęski, lekarza dentysty, licznych kół zainteresowań, m.in. meteorologicznego, muzycznego, stolarskiego, biblioteki oraz organizacji harcerskich. Po zestawieniu sprawozdawczym znajduje się kronika szkolna i dział statystyczny.

W r. szk. 1921/22 Gimnazjum tutejsze, będące szkołą rozwojową, liczyło 5 klas w 6 oddziałach. Z tych klasa V oparta była na programie gimnazjum humanistycznego z łaciną, klasy I—IV były typu matematyczno-przyrodniczego. Uczennice i uczniowie klasy najwyższej (od września r. b. VI-tej) pobierać będą naukę już do końca zgodnie z programem gimnazjów humanistycznych z łaciną; pozatem obowiązują w tut. zakładzie zasady programu typu matematyczno-przyrodniczego. W ostatnich czasach objawiło się dość wyraźnie życzenie Rodziców, ażeby dla uczennic i uczniów, od klasy IV-ej począwszy, wprowadzić nadobowiązkową naukę j łacińskiego (…) Ciasnota lokalu szkolnego nie pozwoli wprawdzie na racjonalne urządzenie pracowni fizykalnej, ani na odpowiednie pomieszczenie laboratorjum chemicznego; brak również sali rysunkowej, sali gimnastycznej i pracowni przyrodniczej: dotychczasowy jednak przebieg pracy w tut. Gimnazjum dowodzi, że nauczyciel szkoły polskiej umie pokonywać trudności, umie w najgorszych warunkach skromnemi środkami prowadzić szkołę pracy, odpowiadającą najnowszym pod tym względem wymaganiom. Wobec zaś rozpoczęcia budowy nowego gmachu idzie o przecierpienie ciężkich warunków przez czas już na szczęście nie tak długi – notował dyrektor Kobierzycki.

Kadrę pedagogiczną w roku szkolnym 1921/1922 stanowili: Bachowska Zofja – opiekunka kl. IV B, kuratorka Koła Artystyczno-Malarskiego, opiekunka biblioteki i czytelni uczniów oraz Drużyny Żeńskiej im. Emilji Plater. Bachowska uczyła rysunku, pisma, szycia, gimnastyki i historii. Druszkiewicz Michał – opiekun kl. V, wychowawca w Bursie Gimnazjalnej im. Św. Kazimierza, kurator Kółka Historycznego i Kółka Miłośników Nauki o Polsce. Uczył historii, geografii i j. polskiego. Grzęski Marjan – opiekun kl. IV A, kurator Sklepiku Uczniowskiego, kurator Bratniej Pomocy; kurator Kółka Stolarskiego, opiekun Koła Młodzieży Towarzystwa Polskiego Czerwonego Krzyża. Uczył j. polskiego, śpiewu, pracy ręcznej i gimnastyki. Kamiński Henryk (pracował od 15 lutego 1922 r.) – kierownik pracowni fizycznej, kurator Kółka Matematycznego. Uczył matematyki i fizyki. Dyrektor szkoły Ludwik Kobierzycki był radnym miejskim, członkiem Sejmiku Powiatowego i R. S. P., przewodniczącym Dozoru Szkolnego i opiekunem biblioteki nauczycielskiej, uczył łaciny w klasie V. Ks. Rufin Michał Krupa nauczał religii i był odpowiedzialny za niedzielne i świąteczne egzorty. Mizerski Bolesław – opiekun kl. III, kurator Gminy szkolnej im. St. Staszica, sprawował również opiekę nad zbiorami do pracowni ręcznej i gimnazjalną introligatornią. Uczył matematyki, pracy ręcznej, rysunku i introligatorstwa. Motak Jan – opiekun kl. I, zbiorów do przyrodoznawstwa, Harcerskich Drużyn Męskich i Kółka Przyrodników, był też redaktorem odpowiedzialnym „Naszej Pracy” i kierownikiem gospodarczym Bursy im. Św. Kazimierza. Uczył przyrody i geografii. Natalli Wanda – opiekunka kl. II, zbiorów do historii i geografii, kurator Kółka Polonistycznego, wychowawczyni w Bursie Żeńskiej im. Św. Kazimierza, skarbnik koła miejscowego T. N. S. W. Uczyła geografii, historii i j. polskiego. Ratajski Wiktor – opiekun Kółka Dramatycznego, nauczyciel j. niemieckiego. Seferowicz Adam – opiekun Kółka Meteorologicznego i Kółka Sportowego, wychowawca w Burskie im. Św. Kazimierza, zawiadował czytelnią nauczycielską, był sekretarzem tomaszowskiego koła TNSW. Uczył matematyki, fizyki i gimnastyki. Sibiga Stefan (tylko w pierwszym półroczu do 20 lutego 1922 r.), opiekun kl. IV B, był razem z Seferowiczem w zarządzie Stacji Meteorologicznej i opiekunem Kółka Meteorologicznego. Doktor Feliks Zawadzki był lekarzem szkolnym, radnym miejskim i prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej. Jadwiga Pęska była lekarzem dentystą. Funkcję sekretarza pełnił Józef Germak. Woźnymi szkolnymi byli Wawrzyniec Bukała, Wawrzyniec Dworniczak i Wawrzyniec Gancarz.

Młodzież szkolna wyjeżdżała w roku szkolnym do Zakopanego, Warszawy, Lwowa, Łodzi, Lublina, Puław, Hrubieszowa, Drohobycza i Borysławia oraz Chełma. Odbyła nadto cały szereg mniejszych [wycieczek] w celu poznania najbliższych okolic i właściwości tutejszego powiatu. Brak rozrywek wielkomiejskich skłania młodzież do stwarzania sobie ogniska pracy umysłowej pozalekcyjnej i godziwych rozrywek w szkole, pod opieką wychowawców (…).Bardzo korzystnie przedstawia się młodzież tutejsza pod względem umiłowania pracy fizycznej: kwitnie stolarstwo, introligatorstwo, szewstwo, po części ogrodownictwo(…).Wychowaniu towarzyskiemu naszej młodzieży służyły zaprowadzone w zimie nadobowiązkowe lekcje tańców, których uczyli bezinteresownie członkowie Rady Pedagogicznej, prof. Grzęski, Mizerski i Natalli. Szczególny nacisk położono przy tem na wyuczenie naszych narodowych tańców ludowych. W zakresie wychowania moralnego podkreślić należy jeszcze fakt zaprowadzenia w ub. roku szkolnym jednostajnego dla uczennic i uczniów ubrania szkolnego oraz wydawanie przez uczennice i uczniów własnego pisemka p. t. „Nasza Praca”.

W zakresie wychowania fizycznego zrobiono bardzo mało w porównaniu z gimnazjami miast większych, które z konieczności, znajdując się w warunkach dla rozwoju fizycznego młodzieży wprost fatalnych, muszą lwią część pracy poświęcać tej dziedzinie życia szkolnego. W tutejszych warunkach nawet brak sali gimnastycznej i możności uprawiania systematycznych ćwiczeń cielesnych nie wyrządza na razie wielkich szkód gdyż młodzież żyje w warunkach zdrowych, a ćwiczenia systematyczne łatwo tu zastąpić przechadzkami, pracą fizyczną na świeżem powietrzu, w zimie uprzątaniem śniegu, saneczkowaniem etc. Stan ten jednak trwać długo nie może: w miarę rozwoju miasta warunki fizycznego wychowania młodzieży naszej mogą się pogorszyć; wówczas zadaniem szkoły będzie organizować przy poparciu miejscowego społeczeństwa środki obrony przed możliwą degeneracją dzieci, pracujących umysłowo.

Potrzebom umysłowym członków Koła służyła oprócz bibljoteki nauczycielskiej bogato zaopatrzona czytelnia czasopism naukowych i pedagogicznych, licząca 94 tygodników i miesięczników, umieszczona w sali posiedzeń Rady Pedagogicznej.

Ciekawych informacji dostarcza sprawozdanie szkolnego lekarza: Gmach, w którym prowizorycznie mieści się gimnazjum im. Bartosza Głowackiego, jako budynek mieszkalny, pod względem higjeny szkolnej nie odpowiada celom i zadaniom szkoły. Bezpłatna pomoc ambulatoryjna, której udzielono w postaci 789 porad z wydaniem w razie potrzeby lekarstwa z istniejącej przy gimnazjum apteczki, wystarczała prawie we wszystkich wypadkach chorobowych z wyjątkiem 5-ciu (polipy nosa, wady wzroku), skierowanych do lekarzy-specjalistów. Co do chorób zakaźnych zaznaczyć należy, że, wobec długotrwałej i wyjątkowo złośliwej panującej w Tomaszowie i jego okolicach epidemji płonicy, gimnazjum wyszło obronną ręką,–zachorowało 5 dzieci, zamieszkałych w mieście, w domach prywatnych. Na 238 uczniów gimnazjum u 95 stwierdzono próchnice zębów – notował doktor Zawadzki. Ze sprawozdania szkolnego dentysty wynika, że uczniów było 248. Z ogólnej liczby zbadanych zęby zupełnie zdrowe miało 40 uczniów, a zepsute nieplombowane 158. Trzy razy dziennie czyściło je 5 uczniów, nigdy ponoć 31.

W Sprawozdaniu Zarządu Bursy św. Kazimierza czytamy, że uchwałą ostatniego posiedzenia Zarządu z roku szkol. 1920/21 przyjmowano wychowanków na takich warunkach, jakie obowiązywały w roku ubiegłym, t. j. za dostarczanie przepisanej ilości produktów i opłaty na koszty administracyjne — albo za opłatą, która wynosiła miesięcznie 10.000 mk. Od dnia 1-go marca 1922 roku zmniejszono rację miesięczną tłuszczu z 2,40 kg na 2 kg i rację miesięczną jaj z 60 sztuk na 30 sztuk, te ostatnie licząc od dnia 1-go września 1921 roku. Prócz tego Rodzice, oddając syna (córkę) do Bursy, składali pisemne zobowiązanie, że opłatę (wraz z produktami) uiszczać będą z góry za kwartał, a to punktualnie w terminach 1-go września, 15 listopada, 1-go lutego i 15 kwietnia z tem, że kapusta będzie dostawiona do 15 XI 1921 r. za cały rok szkolny – dalej, że ojciec w razie odebrania dziecka z Bursy z własnej woli lub dziecka winy w ciągu kwartału do końca kwartału złoży opłatę i zwiezie produkty, wreszcie, że na każde wezwanie w czasie wolnym od prac gospodarskich w polu dostarczą koni do zwózki drzewa opałowego. Bursa w roku szkolnym 1921/22 liczyła 75 wychowanków. Do czerwca 1922 r. było 64 wychowanków, w tym 6 dziewcząt i 58 chłopców, od 1 stycznia 1922 r. ubyły 2 dziewczyny i 7 chłopców, przybyła dziewczyna i 9 chłopców.

Na remont wakacyjny pożyczki bezterminowej udzielili Aleksander hr. Szeptycki (54.000 mk)i Kazimierz Ligowski (50.000 mk). Biuro Odbudowy udzieliło zapomogi w kwocie 67.400 mk. Subwencje wpłynęły: z Ministerstwa W. R. i O. P. 40.000 mk., od Centrali Handlowej 30.000 mkp., z Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu 10.500 mk. Prezesem Zarządu Bursy był Aleksander Hr. Szeptycki, członkami z gron i członków rzeczywistych Kazimierz Ligowski i dr Feliks Zawadzki, z Sejmiku Powiatowego Kazimierz Denys i Ignacy Oktaba, z Koła Polskiej Macierzy Szkolnej Marja Kowalska i Piotr Gozdek, z Rady Pedagogicznej Gimnazjum Zofja Bachowska i Stefan Sibiga, a od 1 lutego 1922 r. Henryk Kamiński. Ze strony Rodziców Antonina Gałkowa i Wacław Małdachowski. Komisję rewizyjną stanowili Tadeusz Józef Eytner (Przewodniczący), Józef Bronisław Szado i Paweł Mazurkiewicz.

Biblioteka nauczycielska obejmowała w czerwcu 1922 r. 994 książki w 1175 tomach. W czytelni nauczycielskiej dostępnych było kilkadziesiąt tytułów czasopism, m.in.: „Architekt”, „Głos Nauczycielski”, „Język Polski”, „Młoda Polska”, „Młodzież polska”, „Poradnik językowy”(Kraków), „Czasopismo Akademickie”, „Wiadomości z dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce”, „Nauczyciel ludowy”, „Szkoła”(Lwów), „Echo Dalekiego Wschodu” (Tokio), „Les Amis de la Pologne” (Paryż),„Miesięcznik pedagogiczny”(Cieszyn), „Ognisko nauczycielskie”(Lublin); „Kultura”, „Młoda myśl”, „Nowa Polska”, „Ochrona przyrody”, „Ognisko harcerskie”, „Oświata pozaszkolna”, „Polska Macierz Szkolna”, „Bibliografia Pedagogiczna”, „Praca szkolna”, „Przegląd filozoficzny”, „Prace matematyczno-fizyczne”, „Przegląd historyczny”, „Przegląd dentystyczny”, „Przegląd Sokoli”, „Przegląd judaistyczny”, „Skamander”, „Szkoła polska”, „Szkoła powszechna”, „Ziemia” (Warszawa); „Tygodnik nauczycielstwa polskiego”, „Wychowanie fizyczne”, „Ziemianin”(Poznań); „Teka Zamojska”(Zamość). Biblioteka dla uczniów liczyła w roku sprawozdawczym 1114 książek. Wypożyczalnia otwarta była dwa razy w tygodniu. Na 1 ucznia wypadało przeciętnie 18 przeczytanych książek. Przy wypożyczaniu książek pomagał czynnie ucz. kl. IV b, Zbigniew Bachowski. W uczniowskiej czytelni dostępnych było kilkanaście tytułów czasopism, m.in.: „Przyjaciel Młodzieży”, „Przegląd graficzny”, „Przewodnik katolicki (Poznań); „Młodzież Polska”, „Orli Lot”(Kraków); „Gazeta Podhalańska”(Nowy Targ); „Ognisko”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Płomyk”(Warszawa); „Ojczyzna”(Kielce), „Polonja”(Paryż); „Kłosy” (Toruń),„Ziemia Zamojska”(Zamość); „Ziemia Krasnystawska”(Krasnystaw), nadto pewną ilość dzienników i sporo tygodników i miesięczników ludowych, oświatowych i fachowych z różnych dziedzin pracy w Polsce. Starsi uczniowie zdolniejsi korzystali pod kierunkiem P.P. Profesorów z niektórych wydawnictw, znajdujących się w czytelni nauczycielskiej. Nad porządkiem w czytelni czuwała straż koleżeńska, w skład której wchodzili: Alina Bielecka, Irena Kobylańska i Helena Jaczyńska. Niektóre czasopisma czytelnie otrzymywały bezpłatnie w darze od wydawców.

Życie międzylekcyjne toczyło się  w kółkach zainteresowań. W omawianym sprawozdaniu prezentowane są aktywności i osiągnięcia poszczególnych organizacji szkolnych. Opiekunką kółka polonistycznego była prof. Wanda Natalli. Odbyło się 12 posiedzeń, wygłoszono 25 referatów o twórczości Sienkiewicza, Prusa, Rodziewiczówny i Orzeszkowej. Do kółka należało 18 uczniów z kl. V, 2 z kl. IV a i 5 z IV b. Koło Matematyczne liczyło 20 członków (uczniów kl. V). Opiekunem był prof. Henryk Kamiński, przewodniczącym uczeń Kłos, sekretarzem uczeń Seroka. W Kole Przyrodniczym działało 23 uczniów. Na początku roku szkolnego do gabinetu przyrodniczego dostarczono 65 czaszek ssaków i ptaków, 2658 zasuszonych okazów roślin i 4000 sztuk owadów. Jednakże z powodu braku wprawy w tego rodzaju pracach i nieumiejętności w przewożeniu wielki stosunkowo procent roślin i owadów nie nadawał się do przechowania. Pozostało jednak dość dużo, by dać pełny obraz pospolitych roślin tego powiatu i pewne wyobrażenie o różnorodności świata owadów, szczególnie motyli. Przy kole działała biblioteczka na rzecz której członkowie wpłacali co miesiąc dobrowolne kwoty. Dzięki temu biblioteczka chociaż uboga, istniała i cieszyła się wielką poczytnością. Na dowód, że członkowie rzeczywiście z zamiłowaniem oddają się naukom przyrodniczym, niech posłuży fakt, iż uczniowie i uczennice kl. IV a i b, przeważnie członkowie kółka, zakupili w bieżącym roku szkolnym za 21.700 Mk. książek z zakresu botaniki i zoologji. Opiekunem koła był prof. Motak. Do Koła Miłośników Historii należało około 30 uczniów, ale w spotkaniach i wykładach uczestniczyli również uczniowie niezrzeszeni. Przewodniczącym koła był Stanisław Floryan, jego zastępcami Oktawian Wierzbicki i Julian Krotki, skarbnikiem Maria Mirowska. Członkowie koła zajmowali się również zbieraniem okazów do mającego się utworzyć w Tomaszowie muzeum. Opiekunem koła był prof. Michał Druszkiewicz. Od 15 listopada 1921 roku istniało w szkole Koło Miłośników Nauki o Polsce Współczesnej, którego członkami byli wszyscy uczniowie klasy piątej. Zawiadywał nim również prof. Druszkiewicz. Kółkiem Meteorologicznym opiekował się w pierwszym półroczu prof. Sibiga, w drugim prof.  Seferowicz. Kółko Artystyczno-Malarskie zawiązało się w marcu 1922 roku. Liczyło 19 członków. Przewodniczącym był Tadeusz Witkowski, zastępcą Oktawian Wierzbicki, funkcje sekretarza pełnił Stanisław Mikulski, a skarbnikiem była Janina Gniotówna. W maju uczniowie zwiedzili wystawę rysunków gimnazjalistów w Zamościu, Puławach i Krasnymstawie oraz lubelskiego gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. Opiekunką koła była prof. Zofia Bachowska. W szkole funkcjonowało również Koło Muzyczne im. Fryderyka Szopena, założone 24 marca 1922 roku przez 17 członków. Przewodniczącym koła został F. Mazurkiewicz, zastępcą J. Skiba. Na sekretarza wybrano J. Brogowskiego, a skarbnikiem został T. Lipowski. Dzięki bezterminowej pożyczce Kazimierza Ligowskiego w kwocie 59.000 marek i własnym środkom, kupiono dwa instrumenty. W posiadaniu koła był kontrabas, kornet, 2 klarnety i cztery pary skrzypiec. Koło prowadził kapelmistrz Franciszek Wyszkowski. Opiekunem Kółka Stolarskiego był prof. Marian Grzęski. Funkcję sekretarza i skarbnika Kółka Introligatorskiego pełnił uczeń Józef Robaczyński. Kierownikiem Introligatorni był prof. Bolesław Mizerski. Kółko odnotowało 22465 marek czystego dochodu. Kierownikiem Pracowni Przyrządów Fizykalnych był prof. Stefan Sibiga, w drugim półroczu zastąpił go prof. Henryk Kamiński. Kółko Sportowe U. S. D. Thomasovia zawiązano wiosną 1922 roku celem zapoznania uczniów z teorją gry w piłkę nożną. 11 czerwca gimnazjaliści wygrali 9:0 z K. S. Strzelec. Opiekunem był prof. Seferowicz, a pomagali mu Walerian Blidy i Józef Germak, sekretarz gimnazjum. Drużyna posiadała dwie piłki. W Gimnazjum Głowackiego funkcjonowały w roku sprawozdawczym dwie męskie drużyny harcerskie: I D. H. im. Stefana Czarnieckiego i II D. H. im. Józefa Piłsudskiego i dwa zastępy zuchów. Opiekunem drużyn męskich z ramienia Rady Pedagogicznej był prof. Jan Motak. Drużynową I Szkolnej Drużyny Żeńskiej im. Emilii Plater była Wanda Młyńczykówna. Opiekunką drużyny była prof. Zofia Bachowska.

W tomaszowskim gimnazjum funkcjonowały również: Bratnia Pomoc. (…) głównie w kierunku niesienia pomocy niezamożnym uczennicom i uczniom (…).Własnością Bratniej Pomocy były papiery wartościowe przekazane przez różnych darczyńców. Kazimierz Ligowski przekazał obligację 5% na kwotę 5000 mk i kwit na 140 000 marek. Dywidendę od przeznaczonej kwoty przeznaczano na stypendium im. śp. Adama Ligowskiego. Wincenty Kosztowski ofiarował 5% obligację długoterminowej Pożyczki Państwowej i 10 miljonówek, z których odsetki przeznaczone na stypendium im. Śp. Henryka Kosztowskiego. Na stypendia przeznaczano również odsetki z obligacji (na kwotę 8000 Mk) podarowanych przez Józefa Rusta. Cukrownia Wożuczyn podarowała trzy obligacje po 1000 marek każda – tu również odsetki przekazywano na stypendia. Ustanowiono także stypendium im. Bolesława Kaczorowskiego finansowane z podobnych źródeł. 25 tysięcy marek podarował „bratniakom” hrabia Szeptycki. Kuratorem Bratniej Pomocy z ramienia Rady Pedagogicznej do 13 X 1921 roku był prof. Bolesław Kochański, od 14 X do końca roku szkolnego prof. Marian Grzęski. W szkole prężnie działał także sklepik uczniowski. Był niemałą konkurencją dla sklepów miejskich, ponieważ zadowalał się zyskiem od 5-10 %. Śmielszem przedsięwzięciem sklepiku było bezinteresowne zakupienie 176 czapek zimowych dla uczniów tutejszego Gimnazjum i sprzedaż po cenie 1400 marek; z procentu, otrzymanego ze sprzedaży czapek, obdzielono czapkami bezpłatnie 10-ciu najbiedniejszych uczniów. Sklepik sprowadził również 290 tuzinów zeszytów, które sprzedawał po bezkonkurencyjnej cenie 13 marek za sztukę 16-kartkową.Na fundusze sklepiku składały się udziały i procent ze sprzedanych towarów. Udziałowcami byli wszyscy uczniowie gimnazjum, a udział roczny wynosił 100 marek. Jeden uczeń mógł posiadać więcej niż jeden udział. Udziałowcami sklepiku byli również: Kazimierz Ligowski (200 udziałów);dyr. Ludwik Kobierzycki (10 udziałów); Konstanty Szymański (10 udziałów); dr Feliks Zawadzki (5 udziałów); Andrzej Floryan (5 udziałów); prof. Bolesław Mizerski (5 udziałów); Sabina Witkowska (5 udziałów); Zygmunt Kowalski (3 udziały). Kuratorem sklepiku był prof. Marian Grzęski.

Tomaszowskie Gimnazjum wydawało również własną gazetkę. W okresie od 1 czerwca 1921 roku do 1 czerwca 1922 ukazało się 20 numerów „Naszej Pracy”. Przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego był ucz. kl. V Tadeusz Witkowski, opiekunem z ramienia Rady Pedagogicznej prof. Jan Motak. Komitet Administracyjny pisemka tworzyli: z klasy V kol. Stanisław Floryan, kol. Feliks Mazurkiewicz, kol. Bolesław Szymański, kol. Oktawjan Wierzbicki, kol. Stanisław Wiączek; z klasy IV kol Władysława Jakóbiec, kol. Juljan Krotki, kol. Jerzy Sobieszczański, kol. Tadeusz Sroka, z kl. III. kol Balbina Kielarska, kol. Józef Szawracki, z kl. II kol. Michał Greszta, z kl. I kol. Edmund Proppe.

Na terenie gimnazjum działały dwie Gminy Szkolne. Pierwszą, im. Stanisława Staszica, zorganizowano w klasie III. Jej wójtem został Józef Szawracki, podwójcim Józef K1eban, sekretarzem Balbina Kielarska, a podskarbim Józef Gałka. Do rady gminnej weszli: Zuzanna Czarnopysiówna, Tadeusz Marczewski, Józef Płoński i Janina Tederko. Sołtysem został Leon Kuczkowski, a ławnikami: Jan Kawalec, Józef Malec i Jarosław Pielichowski. Praca w gminie dość ospale szła, ponieważ w każdym roku przybywa nowy element, nieprzyzwyczajony do życia gminnego, prócz tego wójtem został uczeń mało energiczny, repetent III-ej klasy. W drugiem półroczu skład urzędników gminnych był następujący: wójt Piotr Baj, podwójci Balbina Kielarska, sekretarz Janina Tederko, podskarbi Mieczysław Krawczyński; rada gminna: Zuzanna Czarnopysiówna, Wielisław Gozdek, Antonina Gielecka i Leon Kuczkowski: sołtys Józef Szawracki; ławnicy: Józef Gniewkowski, Roman Harbuziński i Wanda Lisowska. W tem półroczu praca w gminie popłynęła szybszem tempem. Opiekunem Gminy był prof. Bolesław Mizerski. Druga Gmina im. Ks. Józefa Poniatowskiego działała w klasie IV B. Zarząd tworzyli: Julian Krotki – wójt, Piotr Malicki– podwójci, Józef Antos – skarbnik, Mikołaj Kołodziejczyk– sekretarz, Helena Sankowska, Helena Boruniówna, Henryk Szczekocki i Tadeusz Kadler–radni. Do sądu polubownego weszli: Jan Błoński, Marja Leszczyńska, Marjan Trzepiota. Opiekunką była prof. Bachowska. Działała także Kasa Oszczędności uczennic i uczniów klasy IV B zainicjowana przez prof. Sibigę i Oddział Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża, którym opiekował się prof. Marian Grzęski.

Z Kroniki Szkolnej dowiadujemy się m.in., że w dniach od 7-go do 18-go sierpnia 1921 część młodzieży odbyła wycieczkę krajoznawczą do Zakopanego pod kierownictwem dyrektora Gimnazjum. Uczestnicy wzięli udział w kilku wycieczkach, urządzonych z Zakopanego w góry pod przewodnictwem prof. Tadeusza Bocheńskiego, zwiedzili Zakopane (m. i. wystawę dzieł sztuki) i byli w teatrze na przedstawieniu sztuki ludowej: „Jak carownice Janosika pasowały na zbójnika”. Rok szkolny 1921/22 rozpoczął się 1 września uroczystem nabożeństwem, odprawionem w miejscowym kościele parafjalnym przez Ks. Kanonika Ju1jana Bogutyna. Z początkiem września 1921 r. za pośrednictwem konsulatu, społeczność szkolna otrzymała listę uczennic i uczniów szkół polskichw Brazylii, co stało się początkiem nawiązania stosunków między młodzieżą tutejszą, a młodzieżą polską za Oceanem. W dniach 30 września – 1 października młodzież zwiedziła Targi Wschodnie we Lwowie. W wycieczce wzięło udział 180 uczennic i uczniów ze wszystkich klas pod kierunkiem dyr. Kobierzyckiego i prof. Bachowskiei, Druszkiewicza, Mizerskiego, Natalli, Seferowicza, Motaka i Sibigi, oraz sekretarza Gimnazjum, p. Germaka.12 października 1921 r. młodzież żegnała opuszczającego szkołę  po trzech latach pracy prof. Bolesława Kochańskiego. 30 października młodzież wraz z Radą Pedagogiczną wzięła udział w uroczystościach urządzonych przez Zarząd miasta Tomaszowa dla upamiętnienia 300-ej rocznicy potwierdzenia przywilejów m. Tomaszowa przez króla Zygmunta III. Punktem kulminacyjnym uroczystości było święto sadzenia drzewek. W listopadzie, młodzież i Rada Pedagogiczna wzięły udział w składce na budowę Pomnika Wdzięczności Stanom Zjednoczonym. 16 stycznia 1922 roku zgasł w domu Rodziców po długotrwałej chorobie b. uczeń Józef Dorota, który w tut zakładzie ukończył z pomyślnym wynikiem czwartą klasę w r. szk. 1920/21. Pozostawił po sobie pamięć pilnego ucznia i uczynnego kolegi. 20 stycznia Rada Pedagogiczna wraz z młodzieżą wzięła udział w pogrzebie ś.p. Jadwigi Jarosławskiej, nauczycielki tutejszej siedmioklasowej Szkoły Powszechnej.16 lutego staraniem Redakcji i Administracji „Naszej Pracy“ odbyła się skromna zabawa towarzyska dla uczennic i uczniów  gimnazjum W zabawie wzięli udział z Rady Pedagogicznej: pp. Natalli, Grzęski, Ratajski, Seferowicz, Druszkiewicz i dyrektor. Tańce aranżował p. Bolesław Mizerski, bufet i garderoba były w ręku tut. Drużyny harcerskiej żeńskiej.20 lutego zebrana w Czytelni młodzież żegnała uroczyście wyjeżdżającego do Lwowa na dalsze studja prof. Stefana Sibigę. W dniach 24-26 kwietnia w sali czytelni odbyła się wystawa prac rysunkowych i malarskich uczennic i uczniów. Wzmiankę pochlebną o wystawie zamieściła „Ziemia Tomaszowska“ w Nrze 1 z 3-go maja 1922 r.W odpowiedzi na odezwę Komitetu Pomocy Polakom, ofiarom głodu w Rosji, młodzież i Rada Pedagogiczna złożyły na cel powyższy kwotę 20.401 mk. Na „Cegiełkę Wawelską“ młodzież tut. zakładu wraz z Radą Pedagogiczną przekazała kwotę 30.000 mk.23 maja uczniowie wraz z Radą Pedagogiczną wzięli udział w powitaniu J. E. Księdza Biskupa Marjana Leona Fulmana, przybywającego na wizytację tut. parafji. W dniach 29-31 maja 38 uczennic i uczniów gimnazjum odbyło wycieczkę naukową do Borysławia i Drohobycza. 2 i 3 czerwca Gmina Szkolna kl. III im. St. Staszica urządziła pod kierunkiem prof. Bolesława Mizerskiego wycieczkę do Hrubieszowa. W dniach 3 – 6 czerwca 1922 r. odbyła się wycieczka krajoznawcza do Łodzi, zaś4 i 5 czerwca 1922 r.  młodzież tutejsza pod kierunkiem prof. Jana Motaka i p. Sygnarskiej udała się do Chełma na popis gimnastyczny młodzieży Państwowego Gimnazjum im. St. Czarnieckiego.

Poniżej prezentujemy listę uczniów Państwowego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Bartosza Głowackiego w Tomaszowie Lubelskim w roku szkolnym 1921/22.

Klasa I – Baj Ignacy, Bauerówna Chinia, Bohlen Tadeusz, Bozoki Stanisław, Brodowski Jan, Czarnopyś Marjan Kazimierz, Druszkiewiczówna Stefanja, Eytnerówna Wanda Wacława, Falkowski Marjan Wacław, Gielecki Mieczysław, Gniotówna Regina, Grzęski Zdzisław Kazimierz Franciszek, Hryniewiecki Leon, Jałowicki Bronisław, Janusz Franciszek, Koralewicz Zygmunt, Koralewicz Michał Władysław, Korzempa Tadeusz, Kostynowicz Stanisław, Krawczykówna Stanisława, Krawczyk Tomasz Adam, Kudlicka Władysława, Kukiełka Władysław, Lederkremerówna Fajga, Ładziński Michał (wystąpił z gimnazjum14 X 1921 r.), Malec Kazimierz, Mieszkowski Marjan, Miller Władysław Jarosław; Mizerski Henryk, Naszyński Antoni, Oleksyn Marek, Pielichowski Włodzimierz Marian, Proppe Edmund, Przysucha Feliks, Rozmusówna Stanisława, Sobieszczański Józef, Sochan Zygmunt, Święcicki Łukasz, Szaluś Michał (14 X 1921 r.), Szmoniewska Helena, Szmoniewski Ferdynand, Umiński Wasyl, Wenc Franciszek, Wencówna Marja Antonina, Wyszkowska Jadwiga, Złotkiewiczówna Zofja, Żółkiewski Edward.

Klasa II – Bajówna Salomea, Baranowski Jan, Borzduchówna Anna, Czarnopyś Zygmunt, Dziura Aleksander, Etenberg Wolf, Fedczyszynówna Aniela, Fedczyszynówna Zuzanna, Floryan Bronisław, Floryan Michał, Gniewkowski Wacław, Golec Bronisław, Gołębiowska Janina, Greszta Michał, Janusz Jan, Jarmuszyńska Matylda, Jasińska Janina, Kidyba Władysław, Kossowski Wacław (8 IV 1922 r.), Kozłowska Regina, Kubik Stanisław Władysław, Malec Edward, Małdachowski Marjan, Młyńczyk Mieczysław, Nowak Marjan, Pielichowska Romana, Pióro Jan, Presz Florjan, Ruta Bronisław, Schimaniówna Janina Aniela, Sioma Eugeniusz (26 XI 1921 r.), Siutówna Feliksa (26 XI 1921), Skorupski Wacław, Sochan Jan, Święcicki Tomasz, Szpisajsenówna Malka, Topczewski Izydor, Wierzbicki Dyonizy, Wilczyńska Natalja, Winnicka Janina, Wysocka Izabela, Zielińska Władysława.

Klasa III – Baj Piotr, Bielecki Stefan Bartłomiej Piotr, Brinkier Abram, Cichocki Franciszek Ottokar, Czapla Feliks, Czarnopysiówna Zuzanna, Eytnerówna Alina Marja, Gałka Józef, Gielecka Antonina, Gielecka Stanisława, Gniewkowski Józef, Górski Stefan, Gozdek Wielisław Stefan, Harbuziński Roman Dominik, Karwan Władysław, Kawalec Jan, Kielarska Albina, Kleban Józef, Kobylański Dyonizy Aleksander, Koralewiczówna Zofja Janina, Krawczyński vel Krawczyk Mieczysław, Kuczkowski Leon, Lisowska Wanda, Łowicki Tadeusz, Malec Józef, Marczewski Tadeusz, Matuszak Czesław (14 III 1922 r.), Nowosad Feliks, Oktabówna Genowefa, Pankiewicz Edward Witold, Pielichowski Jarosław Michał, Płoński Józef Stefan, Sadowska Wanda, Sankowski Zbigniew Leszek, Semczuk Stanisław, Sikorski Bolesław (10 V 1922), Stelmaszczuk Stanisław, Szawracki Józef, Tederko Czesław, Tederkówna Janina, Tor Piotr, Wajda Stanisław Tadeusz (25 XI 1921 r.)

Klasa IV A –Bałka Władysław, Bełz Franciszek, Brogowski Jan, Budzanowski Gracjan, Cichocki Gustaw, Eifler Bronisław, Eytner Jan Nepomucen Tadeusz, Gniot Piotr, Hałasa Józef, Jaczyński Wacław, Jaworski Tomasz, Karwan Władysław, Kobierzycka Marja, Korzeń Jan, Kozłowski Wacław, Krawczyńska Janina Magdalena, Krzaczkowski Władysław, Kudlicki Władysław, Lipowski Tadeusz, Łowicki Stanisław, Majdan Henryk, Mazurkiewicz Stefan, Mirowska Marja, Młyńczykówna Alicja, Niedźwiecka Eugenja, Płaneta Emiljan, Prus Władysław, Roczniacka Bronisława, Schimani Mieczysław, Schimaniówna Kamila Aniela, Sobieszczański Jerzy Wojciech Roman, Sroka Tadeusz, Stelmaszczuk Edmund, Szczepanek Stanisław, Tomaszewski Janusz, Tor Robert, Tor Zygmunt, Tyski Roman, Wyrostkiewicz Edward, Żółkiewska Józefa.

Klasa IV B –Antos Józef, Bachowski Zbigniew, Bauerówna Małka, Bauerówna Złata, Błoński Jan, Boruniówna Helena, Czaplanka Julianna, Furmańczuk Józef, Golec Jan, Hordyj Stanisław, Jakubiec Władysława, Kadler Tadeusz, Kazimierski Stanisław, Kołodziejczyk Mikołaj, Kornacki Kazimierz, Korzempa Michał, Kozyra Seweryn, Krakiewicz Jan (12 III 1922 r.), Kramerówna Basia, Krotki Juljan, Kubarski Stanisław, Kudlicki Antoni, Leszczyńska Marja, Lisowski Władysław, Malicki Piotr, Nowakowski Zygmunt (19 III 1922 r.), Sankowska Halina Danuta, Smyjewski Tomasz, Sobczuk Hipolit, Szczekocki Henryk, Trzepiota Marjan, Ulanowski Franciszek (15 XII 1921 r.), Węgrzynowicz Władysław, Wiśniewski Wincenty, Złomaniec Kazimierz, Zrolówna Zenobja.

Klasa V – Bielecka Alina, Bronikowski Jan, Cieślak Jan, Czuchaj Włodzimierz, Dyga Bronisław, Fedorowicz Władysław, Floryan Stanisław Adam Stefan, Fuksówna Helena Eulalia, Gardjas Adam (12 III 1922 r.), Gniotówna Janina, Jaczyńska Helena, Kimaczyński Feliks (1 II 1922 r.), Kłos Franciszek, Kobylańska Janina Irena, Kozłowski Kazimierz, Kozyra Konstanty, Łysakowski Felicjan, Malec Ignacy, Mazurkiewicz Feliks, Mikulski Stanisław, Młyńczykówna Wanda, Mulawa Stanisław, Olech Wojciech, Robaczyński Józef, Rust Władysław, Seroka Józef, Skiba Jan, Starzyk Wacław, Surowiec Władysław, Szado Kazimierz, Szado Zbigniew Ignacy, Szymańska Jadwiga Aleksandra, Szymański Józef Bolesław, Tkaczyński Edmund, Truś Józef, Wierzbicka Jadwiga, Wierzbicki Oktawjan, Wiączek Stanisław, Witkowski Tadeusz.

Piotr Piela