Mówi się, i nie są to tylko zasłyszane gdzieś plotki, że u swego początku – czyli w zamyśle założycielskim – Zamość miał być miastem wyłącznie katolickim. Szybko jednak jego założyciel doszedł do wniosku, że by mogło się ono w pełni rozwijać potrzebna jest różnorodność kulturowa. Pojawili się więc w Zamościu Ormianie, Żydzi, Grecy… również Tatarzy – co ważne wszyscy w zupełnie pokojowych zamiarach.
Rozwijał się więc Zamość – setki lat, z różną intensywnością. Jednym słowem tętnił życiem… pojawiali się tu – na dłużej, lub chwilę tylko – ludzie światli, wybitni i zwyczajni całkiem, znani w miejscu zamieszkania i szanowani w świecie. Jedną z takich postaci, którą los skierował do Zamościa był


KRYCZYŃSKI NAJMAN-MIRZA LEON (pseudonim ARSŁAN BEJ)

Był synem Konstantego i Marii z Achmatowiczów. Urodził się 25 września 1887 r. w Wilnie. Jego ojciec był generałem armii rosyjskiej, współzałożycielem i prezesem Muzułmańskiego Stowarzyszenia Pomocy Biednym Muzułmanom w Warszawie. Uczeń wileńskiego i smoleńskiego gimnazjum. Absolwent Wydziału Prawa na Uniwersytecie w Petersburgu z r. 1911.
W latach 1911–1916 aplikant podsekretarza w Izbie Skarbowej w Warszawie. W latach 1916–1917 w Sztabie Generalnym w Petersburgu w charakterze oficera. Po upadku Rosji carskiej znalazł się na Krymie. Był dyrektorem Kancelarii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Krymskiej w rządzie gen. Macieja Sulkiewicza. Od maja 1919 r. do kwietnia 1920 r. pełnił obowiązki dyrektora Kancelarii Republiki Azerbejdżańskiej oraz dyrektora Oddziału Kierownictwa Rządu, kierował oddziałem prasowym, redagował „Dziennik Ustaw” oraz Zbiór Praw i Zarządzeń.
Do Polski wrócił we wrześniu 1920 r. Był aplikantem sądowym w Wilnie. W latach 1920–1926 sprawował obowiązki sędziego śledczego na powiat wileński, a od 1926 r. sędziego śledczego do spraw ważniejszych w Wilnie. Pracował też w Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Nadużyciami. 30 stycznia 1930 r. otrzymał nominację na sędziego Sądu Okręgowego w Wilnie. 26 października 1932 r. awansował na wiceprezesa Sądu Okręgowego w Zamościu, równocześnie będąc przewodniczącym Wydziału Karnego. W 1935 r. przeniesiony został na równorzędne stanowisko do Sądu Okręgowego w Gdyni z jednoczesnym przewodniczeniem Wydziałowi Karnemu.
Zajmował się też publicystyką prawniczą, był m.in. członkiem-korespondentem „Głosu Sądownictwa”. Pisał artykuły o badaniu przestępczości w Gdyni, organizacji sądownictwa w Egipcie, a na Wszechpolskim Zjeździe Prawników Polskich w 1936 r. wygłosił rozprawę o reformie procesu karnego.
W latach 1928–1929 przewodniczył komitetowi wydania „Herbarza Rodzin Tatarskich w Polsce” Stanisława Dziadulewicza. W 1929 r. wszedł w skład członków Rady Centralnej Związku Kulturalno-Oświatowego Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Wilnie. Przyczynił się do powstania Biblioteki (1926), Muzeum (1929) i Archiwum Tatarskiego (1931) w Wilnie. Pisywał do wielu czasopism, m.in. „Ludu”, „Słowa” (gazeta codzienna w Wilnie), „Kuriera Wileńskiego”, „Wschodu”, „Przeglądu Islamskiego” i „Kuriera Bałtyckiego”. W latach 1932–1938 – a więc po części w okresie zamojskim – był redaktorem naczelnym „Rocznika Tatarskiego”, pisma historyczno-etnograficznego poświęconego dziejom Tatarów w Polsce, w którym publikował swoje artykuły.

15 maja 1932 roku rocznik tłoczony w Wilnie w drukarni nakładowej LUX ukazał się w nakładzie 1000 egzemplarzy i wywołał żywe zainteresowanie w świecie nauki i kultury i doznał bardzo życzliwego przyjęcia na łamach prasy codziennej wszystkich odcieni oraz periodyków naukowych i literackich zarówno w Polsce, jak zagranicą.

Klisze do tomu drugiego wykonano w zakładzie cynkograficznym F. Zaniewskiego w Wilnie. Druk ukończono 15 sierpnia 1935 roku. 250 egzemplarzy tłoczono w drukarni i introligatorni rady powiatowej w Zamościu. Komitet redakcyjny w 1935 roku stanowili: Mustafa Aleksandrowicz (Kair), Leon Najman Mirza Kryczyński (Gdynia), Olgierd Najman Mirza Kryczyński (Warszawa), Edige Szynkiewicz (Wilno), Ali Ismail Woronowicz (Kair), wydawca Rada Centralna Związku Kulturalno-Oświatowego Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej, adres redakcji i administracji Gdynia, ul. Świętojańska 48, m. 8.

O ile w tomie I-ym „Rocznika” dominowały zagadnienia stosunku Tatarów polskich do ich przybranej ojczyzny, to myślą przewodnią tomu II-go jest uwydatnienie i naukowe zobrazowanie stosunków politycznych, kulturalnych, wyznaniowych i innych Tatarszczyzny polskiej ze światem Islamu, a zwłaszcza z jej tatarsko-turecką praojczyzną.

Leon Kryczyński podróżował do Egiptu, Turcji i Maroka. W Maroku, w Rabacie, został przyjęty przez króla Mohammada V.  Tak o tym wydarzeniu informowano w dzienniku „Echo Chełmskie” [R.1, nr 17 (15 maja 1934 r., s. 6.] (…) Obecnie sułtanem Maroka jest Sidi Mahammed Eli. Rezyduje w Rabacie. Jest bardzo wygodnym władcą dla Francuzów, którzy mu pozwalają za 20 miljonów franków rocznej łapówki żyć najwygodniej i utrzymywać liczny harem. Jemu to złożył wizytę dnia 14 kwietnia, uprzednio „nabiwszy się” we frak (Boże! Frak przy 50-ciu stopniach ciepła) pasażer „Kościuszki” p. Najman-Mirza-Kryczyński wiceprezes sądu okręgowego w Zamościu, redaktor „Rocznika Tatarskiego i przedstawiciel muzułmanów polskich. Pan sułtan rozmawiał z p. Kryczyńskim półgodziny i ofiarował mu swą fotografię z własnoręczną dedykacją datowaną, pierwszym dniem 1353 roku Hidżry (ery muzułmańskiej). (…).

Był ponadto członkiem Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, prezesem Oddziału Zamojskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, w latach 1934–1935, przewodniczył Zamojskiemu Komitetowi Pomocy Ofiarom Powodzi, był przewodniczącym Komisji Wyborczej do Senatu Gdyni, Komitetu Obywatelskiego Uczczenia 10-lecia Urzędowania Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, a także Koła Sądowego Oddziału Gdyńskiego Ligi Morskiej i Kolonialnej (1938).

Aresztowany przez Gestapo we wrześniu 1939 r. jako przedstawiciel inteligencji polskiej na Pomorzu, po krótkim pobycie w obozie w Gdyni-Grabówku i więzieniu w Gdańsku, zginął w masowym mordzie dokonanym przez Niemców w końcu 1939 r. lub na początku 1940 r. w Piaśnicy pod Wejherowem.

Odznaczenia: Medal 10-lecia Rzeczypospolitej Polskiej (1928), Złoty Krzyż Zasługi (1933), Odznaczenie Wszechpolskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Powodzi (1935), Order Oficerski Ouissama Alaouite’a Królestwa Maroka (1935), Srebrny Wawrzyn Akademicki (1936), Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1938) i Medal 10-lecia Odzyskania Morza (1938).

Bibliografia:

Słownik Biograficzny Tatarów Polskich XX wieku, pod red. Naukową Aleksandra Miśkiewicza. Muzułmański Związek Religijny w Rzeczpospolitej Polskiej Najwyższe Kolegium Muzułmańskie. Białystok 1438/2016

Zebrał
Piotr Piela