Księgozbiór „drugiej kategorii”?

W każdej bibliotece – państwowej czy prywatnej, każdym większym lub mniejszym księgozbiorze jej właściciel wskaże nam książkę, książki ważne, cenne, niekiedy bezcenne. Gorzej kiedy właścicieli już nie ma, a księgozbiór niekompletny i jedyna nasza wiedza jest taka, że to co mamy przed sobą jest „drugiej kategorii”. Tak przecież o pozostającym obecnie w Książnicy Zamojskiej zbiorku „zadecydował” jej właściciel Wincenty Chrzanowski, rozdzielając swój księgozbiór i przekazując tylko „lepszą” część do Lwowa. Drugiej jednak, czy trzeciej to i tak przyciąga naszą uwagę. Znaki proweniencyjne, tytuły, autorzy, wydawcy… wśród nich m.in. wielokrotnie nagradzane autorki piszące z konieczności pod męskimi pseudonimami, poczytni pisarze, prezydenci francuskich towarzystw bibliofilskich i literackich, członkowie Akademii Francuskiej oraz najzacniejsze w tamtym czasie wydawnictwa. Każda z książek jest oznaczona logo wydawnictwa, a jedna z nich nawet pieczątką ozdobną pod uzasadnieniem nakładu.

Oto ta kolekcja.

Gyp (właść. Sibylle Aimée Marie-Antoinette Gabrielle de Riquetti de Mirabeau, księżna de Martel de Janville) „Autour du divorce” 1886 r. (kolorowy grzbiet) wydana przez francuskie wydawnictwo założone w 1836 roku Calmann-Lévy (od 1875 roku czołowe wydawnictwo w Europie, wydawca większości najważniejszych francuskich autorów drugiej połowy XIX wieku, m.in. Balzaca, Baudelaire’a, Dumasa, Flauberta, Victora Hugo, Lamartine’a, George Sand, Stendhala.)

Gyp „Journal d’Une qui s’en fiche” wydawca Juven (Jean Alexandre Felix Juven – wydawca ilustrowanych magazynów humorystycznych i założyciel Société d’édition et de publications (SEP). Wśród publikowanych autorów byli m.in. Sir Arthur Conan Doyle (w tłumaczeniu Géo Adama), Gaston de Pawlowski czy Willy.).

Joris-Karl Huysmans „En Route” 1896 wydana przez Tresse & Stock (dom wydawniczy drukował m.in. eseje na temat afery Dreyfusa, ponadto publikował m.in. Georgesa Dariena, Paula Adama oraz autorów bliskich ruchowi anarchistycznemu, tj. Bakunin, Kropotkin, Élisée Reclus itp., klasyków Élémir Bourges, Gaston Chérau, Léon Hennique, obiecujących młodych autorów tj. Sacha Guitry czy François Mauriac).

Daniel Lesueur (właść. Jeanne Loiseau) „Le Droit a la Force” 1909 wydane przez Librairie Plon, Plon & Nourrit (francuskie wydawnictwo założone w 1852 roku przez Henriego Plona, który wraz ze swoimi braćmi założył firmę Typographie des Abeilles, Plon Frères et Cie. W 1850 r. jako jedni z pierwszych we Francji zastosowali w druku maszynę parową. Bracia Plon otrzymali tytuł „księgarza-drukarza cesarza” i opublikowali korespondencję Ludwika XIII, Marii Antoniny i Napoleona, co zapewniło im sukces. Henri był prezesem Izby Drukarzy i wiceprezesem Koła Księgarni. W latach 1900–1930 Plon, Nourrit et Cie otworzyło się na literaturę i eseje, konkurując m.in. z Calmann-Lévy, a wydawnictwo zostało przemianowane na Librairie Plon, Plon & Nourrit. W katalogu wydawniczym znajdziemy bestsellerowych autorów, tj. Paul Bourget, Abel Hermant, Julien Green.

Edmund Leuba „La Californie et les etats du Pacyfique” 1882 (pieczątka Chłapowskiego) wydawcą był Librairie Sandoz et Thuillier.

Paul et Victor Margueritte „Femmes nouvelles” wydane przez Librairie Plon, E. Plon & Nourrit

Aurelien Scholl „Memories du Trottoir” 1882 wydawcą było towarzystwo literatów: Libraire de la Societe des Gens de Lettres (towarzystwo powstało w Paryżu 31 grudnia 1837 roku, pomysłodawcą był Louis Desnoyers, wspierany przez Honoré de Balzaca i komitet pisarzy. W 1846 r. członków było już prawie 300, w tym tylko 20 kobiet. Zmieniło się to w 1907 r. przy wyborze Daniel Lesueur.)

Somerset-Maughan „L’Explorateur” tłum. z angielskiego Therese Berton 1910, wydane przez Pierre Lafitte & Cie. (wydawnictwo powstałe w 1899 roku, specjalizujące się w publikacji ilustrowanych magazynów i popularnych powieści. P. Lafitte (dziennikarz sportowy) wydawał kilka periodyków: Femina (1901), Musica (1902), Je sais tout (1905), Fermes et châteaux (1905), Le Petit Magazine de la jeunesse (1906), Excelsior (1910) i La Parisienne (1911). Oprócz działalności prasowej wydawnictwo od 1907 roku publikowało popularne, niedrogie powieści, początkowo w formie seryjnej przygody Arsène’a Lupina czy Josepha Rouletabille’a.

Claude Silve (właść. Filomena Marie Charlotte Gaudérique Félicité Ghislaine de Lévis-Mirepoix, hrabina Jules de La Forest Divonne) „La cite des lampes” 1912, wydana przez Calmann-Lévy.

Sainte- Beuve „Reflexions sentences et maximes morales de La Rochefoucauld Precedees d’une notice”, Suard „Oeuvres choisies de Vauvenargues avec un choix des notes de Voltaire, Morellet, Fortia, etc.” wydawcą tej poczytnej książki (adnotacje, zaznaczenia niektórych sentencji) w bibliotece moroczyńskiej był Garnier Freres (dawne francuskie wydawnictwo i księgarnia założone w 1833 roku w Paryżu, bracia Garnier kupili prawa kilku wydawców wielkich pisarzy romantycznych oraz słynnego wydawnictwa założonego przez André Josepha Panckoucke (1703-1753). W okresie Drugiego Cesarstwa Garnierowie zatrudniali 70 osób. Przyjaźnili się z Sainte-Beuve, Mussetem, Gautierem, Chateaubriandem, Lamartine’em, George Sand, Vigny’m, których niektóre prace opublikowali. W 1867 roku rozpoczęli prace ilustrowane, wydając „Contes drolatiques” Balzaca, ilustrowane 424 rysunkami Gustave’a Doré. W 1873 roku opublikowali Dzieła Rabelais, tekst zestawiony z oryginalnych wydań, zawierający życiorys autora, notatki i glosariusz Louisa Molanda z ilustracjami tego samego Gustave’a Doré”.)

Remy de Gourmont „Sixtine. Roman de la gerebrale” 1910 (W Polsce „Sykstyna. Romans z życia cerebralnego” ukazała się dopiero w 1979 r.). Wydawcą moroczyńskiego dzieła było francuskie czasopismo Mercure de France, które założył pod koniec XVII wieku Jean Donneau de Visé. Mercure miał symbolizować posłańca, tak samo jak postać z mitologii rzymskiej (kapelusz ze skrzydłami są w logo wydawnictwa). Pismo było tubą francuskiego Oświecenia. Pod koniec XIX wieku zamieszczano teksty, które pisali m.in. Jean Moréas, Remy de Gourmont, Alfred Jarry, Albert Samain i Charles Cros. Periodyk istnieje do dziś i zachował swój literacki charakter.)

Henry Greville (właść. Alice Marie Céleste Durand z d. Fleury) „Vieux menage” 1893 (z podpisem W. Chrzanowskiego) wydane przez Librairie Plon, E. Plon & Nourrit

Andre Theuriet „Lys sauvage” 1898, wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle (założone w 1896 roku, w wydawnictwie publikowali m.in. Flaubert, Zola, Maupassant, Mirbeau, Alphonse Daudet, także Maurice Maeterlinck. Było jednym z tych wydawnictw (obok Gallimarda i Ollendorffa), które odrzuciło rękopis „Po stronie Swanna”, pierwszego tomu „W poszukiwaniu straconego czasu” Marcela Prousta. Ostatecznie opublikowano tom w wydawnictwie B. Grasseta, ale M. Proust musiał zapłacić za koszt druku.)

Ivan Tourguenef „Une nichee gentilshommes” 1861, (ręczny napis, podpis nieczytelny, na okładce wew. ręczne notatki, zaznaczone fragmenty tekstu) wydany przez Collection Hetzel, Jung-Treuttel.

Pierre Loti „Pecheur d’islande” [Rybak islandzki] 1886, wydana przez Calmann-Lévy.

Albert Lacroix „Memories du Prince de Ligne suivis de Pensees” 1860, (pieczątka Chłapowskiego) wydrukowane przez Bruxelles et Leipizig Aug. Schnee i Bruxelles F. van Meenen et Cie.

Leon Allard „Catherine Hautier” 1911, wydana przez Bernarda Grasetta ( założone w 1907 r. Grasset publikował m.in. literaturę francuską i zagraniczną, eseje, powieści i książki dla dzieci, w tym „Monsieur des Lourdines” Alphonse’a de Châteaubrianta i „Les Filles de la verre” André Savignona, obie zdobyły Prix Goncourt. Wydawnictwo opublikowało szereg znaczących autorów, w tym m.in. François Mauriac i André Malraux.)

Alfred de Musset „Il faut qu’une porte soit ouverte ou fermee. Proverbe en un acte”1893 – wydanie broszurowe ze słownikiem doktora filozofii A. W. Kastana. Wydawcą było niemieckie Friedberg&Mode. Broszurka nie ma oznaczeń przynależnych do biblioteki Chrzanowski, ale znajduje się pośród księgozbioru.

Willy „La Môme Picrate” wydany przez Albina Michela (założona w 1900 roku, publikowali tu m.in. Romain Rolland, a współcześnie Éric-Emmanuel Schmitt, Stephen King czy Thomas Harris.)

Emile Zola „La fortune des Rougnon” 1897, wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Emile Zola „La curée” 1906, wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Emile Zola „Paris” 1908, wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Emile Zola „Le ventre de Paris” 1903 wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Emile Zola „La debacle” 1909 wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Emile Zola „Travail” 1901 w oryginalnej okładce wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Edouard Rod „L’indocile” 1905, wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Georges Ohnet „Les batailles de la vie Marchand de Poison” 1903, wydawcą było Societe d’Editions Litteraires et Artistiques Paul Ollendorff (był synem żydowskiego emigranta z Polski i autorem pracy edukacyjnej o nowej metodzie nauki mówienia i pisania w sześć miesięcy. Ohnetowi odmówił m.in. Calmann Levy. Jego Le Maître de forges (1882) będzie pierwszym wielkim sukcesem Ollendorffa. Wkrótce dołącza Guy de Maupassant, Octave Mirbeau, Willy, Jules Renard, Fernand Vandérem… czyli ponad 2000 tytułów. Bazując na swoim sukcesie, w 1898 roku Paul wraz z kilkoma współpracownikami założył oprócz La Librairie Ollendorff Towarzystwo Wydawnicze Literacko-Artystyczne z kapitałem zakładowym wynoszącym 1 milion franków.)

Georges Ohnet „Les batailles de la vie Le Cure de Favieres” 1897, wydawcą był Paul Ollendorff.

Octave Mirbeau „Les vingt et un jours d’un Neurasthenique” , wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquelle

Maurice Maeterlinck „Le Temple Enseveli” 1902 wydane przez Bibliotheque-Charpenter Eugene Fasquell

Michelet „La mer” wydana przez Calmann-Lévy.

Michelet „La femme” 1894, (podpis ręczny Augusty Grotthus) wydana przez Calmann-Lévy.

Réne Bazin „La barriere”1909, wydana przez Calmann-Lévy.

de Balzac „Le pere Goriot” wydana przez Calmann-Lévy.

Graҫa Aranha „Chanaan” 1910 (tłumacz. z portugalskiego Clement Gazet) wydane przez Librairie Plon, E. Plon & Nourrit

Paul Adam „Le tempo et la vie La Force” 1899, wydawcą był Paul Ollendorff.

Cardinal de Retz „Adresses a madame de Caumartin…” (bez okładek, zaznaczenia ołówkiem), wydawca Charpentier. (Określał się jako „wydawca naturalistów”. Wydawał przede wszystkim dzieła Zoli, Flauberta i Maupassanta. Promował malarzy impresjonistycznych. Wspólnie z żoną Marguerite Charpentier zgromadził znaczącą kolekcję dzieł sztuki.)

Mathilde Serao „Vive la vie!” wydana przez Calmann-Lévy.

Edouard Rod „L’inutile effort” 1903, wydana przez Librairie Academique Didur Perrin et Cie.

J-H. Rosny Aine „La vague rouge” Librairie Plon, E. Plon & Nourrit.

Henri de Regnier „L’amphisbene” pod informacją – uzasadnienie nakładu – pieczątka ozdobna, wydawcą było francuskie czasopismo Mercure de France.

Pierre de Coulevain „Au couer de la vie” wydana przez Calmann-Lévy.

Rene Boylesve „Le bel avenir” (pieczątka po rosyjsku) wydana przez Calmann-Lévy.

Marie Anne de Bovet „Apres le Divorce” 1898, wydawcą był Alphonse Lemerre
(Alphonse-Pierre Lemerre był francuskim wydawcą znanym z wydań poetów parnasowskich m.in. Charlesa Baudelaire’a, Stéphane’a Mallarmégo, Paula Verlaine’a. Dzięki pieniądzom żony Lemerre rozpoczął działalność wydawniczą w 1865 roku: pragnął publikować dzieła dobrze wykonane, z elegancką typografią i na pięknym papierze. Wybrał markę, kopacza i łacińskie motto fac et spera (rób i miej nadzieję) – logo znajduje się w książce.)

Jean de la Brète „Aimer quand mȇme” wydawcą był Librairie Plon, E. Plon & Nourrit

Henry Bordeaux „La Peur de vivre”z Kolekcji Minerva, wyd. przez Fontemoing &Cie

Henry Bordeaux „La croisée des chemins”1909, wydawcą był Librairie Plon, E. Plon & Nourrit

Jean-Richard Bloch „…ET Cie” 1918, wydana przez La Nouvelle Revue Française (często w skrócie „nrf”, to francuski przegląd literacko-krytyczny, pierwotnie miesięcznik, a obecnie dwumiesięcznik, założony w listopadzie 1908 roku z inicjatywy Charlesa-Louisa Philippe’a, z udziałem młodych ludzi z pasją, m.in. Jeana Schlumbergera, André Ruytersa, Henriego Ghéona i André Gide’a.)