Od momentu założenia miasta aż do II wojny światowej ludność żydowska pełniła w Zamościu bardzo znaczącą rolę. Obecnie nie pozostało wiele śladów bytności wyznawców judaizmu w Hetmańskim Grodzie. Najbardziej charakterystycznym obiektem, bezsprzecznie związanym z kulturą żydowską jest synagoga, znajdująca się na Starym Mieście. Bożnica, będąca wybitnym przykładem późnorenesansowego budownictwa żydowskiego w Polsce, została zbudowana w latach 1610-1620, z inicjatywy Żydów sefardyjskich, którzy osiedlili się w nowo powstającym mieście. W drugiej połowie XVII wieku do ścian północnej oraz południowej dobudowano dwie przybudówki, mieszczące babińce, a  w kolejnym stuleciu dodano przedsionek łączący synagogę z domem kahalnym. Na przełomie XVII i XVIII wieku zamontowano również barokowe kraty w oknach.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę i urządzili w niej warsztaty stolarskie. Po zakończeniu wojny, w latach 1948-1950 przeprowadzono pierwsze prace remontowe, po czym w 1958 roku przeznaczono budynek na bibliotekę miejską. W latach 1967-1972 odbudowano zniszczony przez Niemców babiniec północny oraz dokonano rekonstrukcji attyki, która została rozebrana jeszcze w XVIII wieku.

W marcu 2005 roku biblioteka została przeniesiona do nowej siedziby, a budynek odzyskała społeczność żydowska. Od tego czasu rozpoczęły się żmudne prace renowacyjne, prowadzone pod nadzorem Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

W sierpniu 2006 roku nad wejściem do bożnicy odsłonięto trzy tablice pamiątkowe, poświęcone Żydom z Zamościa, ufundowane przez Izraelską Organizację Żydów Zamościa, Okolic i ich Potomków. Na uroczystościach byli obecni prezydent miasta oraz ambasador Izraela. 5 kwietnia 2011 r. w odrestaurowanym budynku uruchomione zostało Centrum „Synagoga”- nowoczesny ośrodek kultury służący zarówno mieszkańcom miasta jak i odwiedzającym Żydom. W gmachu działa punkt informacji turystycznej i kulturalnej Szlaku Chasydzkiego oraz Multimedialne Muzeum Historii Żydów Zamościa i Okolic. Dzięki Centrum zwiedzający mogą bliżej poznać dzieje społeczności żydowskiej, która wniosła ogromny wkład w kulturę regionu. Gmach pełni również funkcje religijne, służąc za miejsce modlitwy odwiedzającym miasto  grupom żydowskim.

Staromiejska synagoga nie była jedyną bożnicą w Zamościu. Przed wojną społeczność żydowska korzystała także z domu modlitwy mieszczącego się na Nowym Mieście przy ulicy Gminnej. Nową synagogę wzniesiono w latach 1866-1872. Na początku XX wieku bożnica została rozbudowana, aby mogła pomieścić większą liczbę wiernych. Podczas II wojny światowej naziści spalili synagogę, lecz jej konstrukcja się nie zawaliła. W latach 1948-1950 bożnicę przebudowano na przedszkole, które mieści się tam do dnia dzisiejszego. Obecnie w budynku znajduje się również zbór Kościoła Zielonoświątkowego.

 

Więcej na temat działań związanych z promocją kultury i historii Żydów polskich można znaleźć na stronie Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego https://fodz.pl/?d=9&l=pl