26 marca 1939 roku swoją przygodę z czytelnikami z Zamościa, powiatów biłgorajskiego i tomaszowskiego rozpoczęła redakcja tygodnika społeczno-gospodarczego „Prawda”.

Od Redakcji: W okresie niezwykłych, dziejowych przeobrażeń ukazuje się „Prawda” (…). Zdecydowaliśmy się powołać to pismo do życia, bo istnieje głód rzetelnego słowa na tych ziemiach pozostawionych sobie, bo istnieje potrzeba rozpoczęcia pracy zmierzającej do przeorania umysłów wsi drzemiących w bezruchu i wegetacji – do pobudzenia energii i świadomości, że jesteśmy ogniwem łańcucha, który Polskę dźwiga i stanowi. Wyplenić zielone sztandary partyj, zamienić je na kolor biały i czerwony; do życia zbiorowego wnieść czynnik rzetelnej pracy, wytrzebić zakłamanie grup i prywatę jednostek; Służba Polsce i zdyscyplinowany marsz ku Jej potędze – oto dewiza, której pismo służyć będzie.”

Do pierwszego numeru pisali, m.in.: Zygmunt Branicki, Stefan Miler (opublikował wiersz poświęcony Wodzowi Naczelnemu, Marszałkowi Edwardowi Śmigłemu – Rydzowi na imieniny pt. „Polska wzwyż”, Zamość 18 III 39 r.), Żar., harcmistrz H. J. Szcześniewski. Redaktorem i wydawcą sześciostronicowego pisma był prawnik, mgr Zbigniew Klaudel. Redakcja mieściła się pod adresem Dom Strzelca (obec. Plac Wolności), tel. 251. Tygodnik drukowano w Drukarni Rady Powiatu Zamość, ul. Akademicka 1.

Tematem dominującym pierwszego numeru była polityka zagraniczna i polska oraz wydarzenia z powiatów zamojskiego i biłgorajskiego (red. Czesław Krzaczek). Na kolejnych stronach publikowano także informacje z życia organizacji, robotniczego i harcerskiego oraz reklamy i ogłoszenia „tylko firm chrześcijańskich”.

W „Polityce zagranicznej”, w postaci krótkich depesz, redakcja informowała o Kłajpedzie w rękach niemieckich, kontrybucji od żydów w Pradze, języku niemieckim w Czechach, propozycji Sowietów i pierwszej serii dekretów we Francji. Są też wzmianki o Szwajcarii przygotowanej moralnie do wojny oraz drodze do porozumienia Francji i Włoch. Polską politykę zdominowały takie tematy jak: zbratanie wojsk polskich i węgierskich na granicy w Siankach, zapowiedź wizyty ministra Becka w Londynie, drugi dzień pobytu w Polsce ministra R. S. Hudsona, przemówienie Prezydenta RP, zatrzymanie i skierowanie do miejsca odosobnienia w Berezie Kartuskiej redaktora naczelnego „Słowa” wileńskiego – Stanisława Mackiewicza. Podano również komunikat – informację radia moskiewskiego o gen. Żeligowskim. 

Natomiast z wydarzeń w powiecie zamojskim odnotowano jako pierwsze dekoracje Srebrnym Krzyżem Zasługi Tomasza Kietlińskiego ze Zwierzyńca, hrabiego Adama Łosia z Szewni, Andrzeja Bielawskiego z Zamościa (po raz drugi). Brązowym Krzyżem Zasługi zostali udekorowani Antoni Juszczak ze Żdanowa, Kazimierz Wójcik z Szorcówki (gm. Skierbieszów), Józef Kowalik ze Szczebrzeszyna i Roman Tyski z Zamościa. Dekoracji dokonał starosta zamojski Marian Sochański. Są też informacje o procesie Bencjana Mandlebauma oskarżonego m.in. o przywłaszczenie powierzonych obligacji Pożyczki Inwestycyjnej, o techniku dentystycznym, który spowodował śmierć kobiety, repertuar Kinoteatru „Stylowy” (grano wówczas „Zapomnianą melodię” i „Ubóstwianą”) oraz informacje o urzędniku gminy Nielisz, któremu postawiono zarzut złodziejstwa. W biłgorajskim wydarzyło się: czyn ludności prawosławnej wsi Borowiec oraz capstrzyk miejscowych organizacji w Woli Obszańskiej. Obie uroczystości poświęcone były Józefowi Piłsudskiemu (z okazji imienin).

Ciekawym artykułem jest ten zamieszczony w rubryce: z życia robotniczego pt. „Piwniczni ludzie”, podpisany Żar. Autor zajrzał „do wejścia starożytnej, dziś w piękną historyczną szatę przyobleczonej – kamienicy w rynku, obecnie plac Mickiewicza, (dlaczego istniała poprzednia nazwa „rynek” to wszyscy łatwo wyjaśnią, ale po zamieniono tamtą uzasadnioną nazwę na nową, która jest zupełnie bezpodstawna – tego nikt wytłumaczyć nie potrafi)”. Szukał dozorcy. Jego mieszkanie znalazł w piwnicy. „Mieszkanie, jakie mamy przed oczyma – to obraz nędzy i rozpaczy, tak chyba musiały wyglądać kazamaty czerezwyczajki w czasach rewolucji bolszewickiej. Izba piwniczna pozbawiona światła ma powierzchnię 2x3m., ze ścian leje się wilgoć, piwnica pozbawiona jest podłogi i jakiejkolwiek wentylacji, drzwi są spaczone i pełne dziur – oto pobieżnie rzucony obraz miejsca, gdzie człowiek spędza przecież trzy czwarte swego życia. Oto jest mieszkanie ludzkie dwudziestego, oślepionego błyskawicami postępu – wieku”. Piwnicznym dozorcą jest Polak („praca ciężka, niewdzięczna i źle płatna”). Właściciele domów zamojskich nie są zainteresowani poprawą warunków bytowych dozorców. Autor tekstu przestaje się dziwić, że „w norze takiej rodzi się złodziej i prostytutka, a zbiera owoce – komuna”.

  1. numer „Prawdy” datowany jest na 27 sierpnia 1939 r. Zawiera on m.in. teksty Stanisława Nagiela, Adama Łosia, Józefa Majkuta (wiersz pt. „Od Żołnierza”) i Z.K. (Zygmunta Klaudela – przy. red.).

O czym pisano na kilka dni przed wybuchem II wojny światowej? Pierwsza strona zawiera tekst „Polska ofiarna i pracowita” Stanisława Nagiela oraz „Ad multos annos!” Z.K. – „Choć burza dziejowa wisi nad światem, a Polska jakby pierwszego ataku tej burzy miała być celem –  nie sposób przecież milczeniem pominąć i bez głębokiego zastanowienia przejść nad niezwykłą, jak na ludzkie stosunki, rocznicą 350-lecia założenia Ordynacji Zamojskiej przez Wielkiego Kanclerza, Hetmana Jana Zamoyskiego.” O sytuacji dwóch sierpniowych tygodni w kontekście hitleryzmu pisze Adam Łoś. W „Kronice powiatu zamojskiego” pojawiły się informacje o planowanych w Zwierzyńcu n/Wieprzem obchodach 350-lecia Ordynacji Zamojskiej (28 sierpnia 1939 r.), kursach obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, wielkiej loterii fantowej, którą zaplanowano na 8 września przez Komitet Opieki nad Sierocińcem w Łabuniach „pod protektoratem Hr. Marii Zamojskiej”. Gazeta informowała także m.in. o podrzuconym dziecku w Radecznicy, o znalezieniu niemowlaka w stogu siana we wsi Wysokie, kradzieży na plaży w Zamościu, o śmierci pod zwałami kamienia w kamieniołomach  Szczebrzeszyn – Błonie oraz o okradzionym z roweru służbowego zamojskim policjancie. W powiecie tomaszowskim Szkoła Przysposobienia Spółdzielczego Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich w Tomaszowie Lubelskim zapraszała na kurs spółdzielczy, redakcja informowała także o śmierci magistra farmacji Ludwika Tomaszewskiego z Komarowa. Ponadto pisano  m.in. o „Francji czy Imperium Francuskim”, uczczeniu śp. kpt. Zygmunta Korczak Dąbkowskiego i zawiązaniu się komitetu z inicjatywy „jednego z dwóch Kadrowiaków jakich wydał Zamość”, o cegiełkach na budowę szkoły pilotów w Zamościu „Zamość otrzyma pierwsze skrzydła – Ty mu je przypniesz, składając ofiarę na Szkołę Pilotów!” oraz gospodarce powiatu zamojskiego.

Tygodnik „Prawda” znajduje się w Czytelni Muzeum Zamojskiego.

Opracowano na podstawie zbiorów Muzeum Zamojskiego w Zamościu.

Agnieszka Piela