„Chociaż wojna została zakończoną, jednakże nie sądzonem było pułkowi od razu wrócić do kraju. Aż do kwietnia 1922 roku pełnił służbę kordonową na odcinku Dukszty-Turmonty a później Nowo-Święciany. Dopiero we wrześniu tegoż roku, po paromiesięcznym pobycie w rejonie Równa – Pułk ostatecznie przybył na swe miejsce stałego postoju – do Zamościa.”

„Już w dniu 10 września r. b. pierwszy transport 9 p. p. Leg. wyruszył z Równego do Zamościa, co wprawiło nas w nieopisaną radość i wesołość. (…) oto dnia 15 września wczesnym rankiem, kiedy odtrąbiono hejnał poranny, pułk nasz pomaszerował na stary rynek zamojski i uszykował się czworobokiem przed ratuszem.” – donosił w korespondencji z Zamościa porucznik Marian Balicki [Polska Zbrojna; pismo codzienne R.2, nr 303 (7 listopada 1922), str. 3.]

Oświata – druga broń żołnierza

70 procent ogółu rekrutów było analfabetami. Żmudna walka – prowadzona w skrajnie trudnych warunkach (częstokroć w okopach) wydała jednak piękny plon. Na gruzach analfabetyzmu stanął uświadomiony żołnierz z nową bronią (jaką jest oświata) w ręku. W 1921 roku ukazał się rozkaz pułkowy, który stwierdza z radością wyrugowanie z pułku analfabetyzmu…

 

We wrześniu 1922 roku po przybyciu pułku na „stałe leże do Zamościa” zastano tutaj dobrze zorganizowana świetlicę żołnierską i biblioteczkę zaopatrzoną staraniem baonu zapasowego w książki treści naukowej i beletrystycznej. Obecnie [należy przyjąć rok 1924] biblioteka żołnierska posiada 1160 książek treści ogólnej i 105 treści naukowej. W bibliotece oficerskiej były wówczas 403 książki o treści ogólnej i 324 treści naukowej. Obie biblioteki były dostępne dla wszystkich wojskowych.

 

„Żołnierz polski uświadomiony, o wyrobionem poczuciu obywatelskiem i narodowem w przyszłej wojnie zajmie dominujące stanowisko nad wrogiem, – ale nie wolno nam ustawać nad jego wyrobieniem, lecz ze zdwojoną energią musimy wznosić go na wyżyny ducha, a w serce kłaść podwaliny prawego obywatela i obrońcy kraju.” pisał porucznik Stanisław Gilowski.

 

 

 

W zdrowym ciele – zdrowy duch

„Dziewiąty pułk Legionów pojął istotną prawdę [powyższej] dewizy i ledwie przebrzmiały ostatnie strzały już zapoczął intensywną pracę nad krzewieniem sportu.” Członkami klubu sportowego 9 p. p. Leg. byli wszyscy oficerowie i 80-ciu szeregowych.

Postępy w r. 1923-cim [były] imponujące:

W dziale piłki nożnej: drużyna reprezen. 9 p. p. Leg. stanowi w całości W. K. S. Zamość…

W dziale lekko-atletyki: … plutonowy Czubasiewicz Wacław I-szą nagrodę w pięcioboju i III-ą nagrodę w biegu na 1000 m. Plutonowy Załuga Szczepan I-szą nagrodę w pchnięciu kulą oburącz i II-ą nagrodę w biegu na 800 m

W zawodach marszu 20-o km ze strzelaniem na 200 m. o mistrzostwo 3 Dyw. Leg. pierwsze miejsce otrzymuje zespół 9 p. p. Leg. w składzie: 1) kpt. Nowicki Rafał, 2) sierż. Woźniak Józef, 3) szer. Edmann Łan, 4) szer. Król Stanisław…

W dziale strzeleckim I-szą nagrodę w strzelaniu oficerskim z kb. O mistrzostwo O. K. II zdobywa kpt. Berek Jan.

Rok 1924 przyniósł również wiele chlubnych wyników

W dziale piłki nożnej: Drużyna 9 p. p. Leg.  stanowiąca w dużej części obecny „W.K.S. Zamość” walczy z dużem powodzeniem o mistrzostwo klasy A. okręgu lubelskiego.

 

W dziale lekko-atletyki: zespół 9 p. p. Leg. w zawodach dywizyjnych i w zawodach o mistrzostwo O. K. II zdobywa I-e miejsce w następującym składzie: por. Kraus Jan i 13-tu szeregowych.

W pięcioboju żołnierskim o mistrzostwo O.K. II: I miejsceI nagrodę plutonowy Kulawik Sylwester, II miejsce III nagrodę por. Kraus Jan.

W skoku wzwyż I nagrodę plutonowy Czubasiewicz Wacław.

Ponadto [jak informuje porucznik Albin Habina] w roku bieżącym zapoczątkowano tenis, który stał się miłą rozrywką oficerów i ich żon.

Sekcja myśliwska przy „W.K.S. Zamość” powstała w 1923 r. pod protektoratem pułkownika Fabrycego Kazimierza D-cy 3-ej Dyw. Leg. rozwijała się pomyślnie i rozszerzała, a dużą jej część stanowił korpus oficerski 9 p. p. Leg.

2 sierpnia 1925 roku w Tomaszowie Lubelskim odbyły się zawody strzeleckie dla szeregowych o mistrzostwo 3 Dywizji Piechoty Legionów pod protektoratem dowódcy 3 Dywizji pułkownika Bończy-Uzdowskiego. Skład zwycięskiego 9 p. p. Leg.: sierżant zawodowy Franciszek Stefaniak, plutonowy zawodowy Stanisław Składanowski, plutonowy Dymitr Siemko, starszy szeregowy Jan Piłat, szeregowy Józef Karpowicz, szeregowy Jan Mańko. (Ziemia Zamojska, nr 28-29 1925 r., s 17)

 

Z życia pułku

Koło Amatorskie zorganizowane prze por. Nowosielskiego w roku 1920 dało do tegoż czasu szereg przedstawień na scenie kasyna, teatru miejskiego i  w Hrubieszowie (…) z bogatego repertuaru kółka amatorskiego wymienić można [sztuki]: „Złoty wiek rycerstwa”, „Noc w Belwederze” oraz „Ciepła wdówka”, „Oświadczyny”, „Ciotka Karola”, „Wigilia świętego Andrzeja”, „Wujaszek Alfonsa” i „Zastąp  mnie”.

1 VIII 1923  powstała współdzielnia pułkowa w miejsce zlikwidowanej spółdzielni „B. Z. 9. p. p. leg.”. w dniu 1 VII 1924 roku bilans roczny zamknął się „czystem zyskiem” w kwocie 1009 złp i 69 gr. Kwotę przelano na pułkowy fundusz społeczny. Zarząd wspóldzielni stanowili: por. Chyliński – kierownik, sierżant Swoboda – skarbnik, st. sierżant Gieca – sekretarz.

Kasyno oficerskie 9 p. p .leg. – to ognisko myśli, czynów i godziwej rozrywki, w którem po całodziennej żmudnej pracy nad wyszkoleniem krzepi się nie tylko ciało, ale także i ducha.” Donosił porucznik Stanisław Gilowski

W marcu 1924 roku złożyli bezinteresownie kruszce szlachetne na rzecz Skarbu Państwa, aby przetopione wzmocniły naszą walutę. [nie był to pojedynczy gest. W kolejnym rywalizowały ze sobą inne pułki] Rezultatem była subskrypcja 185 akcji Banku Polskiego.

9 p. p . Leg utrwalił swój numer na trzech cegiełkach wawelskich i w księdze pamiątkowej założycieli Muzeum Narodowego w Krakowie, które wpisało pułk jako członka dożywotniego.

Jak informowała na stronie 3 Gazeta Lwowska nr 170 z 31 lipca 1937 roku – 30 lipca, w dniu swojego święta, 9 pułk piechoty Legionów otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Zamościa. Miasto zaś uhonorowano odznaką oficerską pułku.

 

 

A kiedy przyszła wojna

W kampanii wrześniowej 1939 roku 9 pułk piechoty Legionów walczył w składzie 39 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). Skład jednostki uzupełniono III batalionem 8 pułku piechoty Legionów, mjra Wacława Smolińskiego i batalionem marszowym tego pułku pod dowództwem por. rez. Tadeusza Andrzeja Moszyńskiego. I batalion pułku walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty. Temu tematowi warto jednak poświęcić osobne opracowanie.

Piotr Piela