Wśród międzywojennych czasopism szkolnych warto zauważyć również te ukazujące się poza Zamościem. Zajrzyjmy, na przykład do Hrubieszowa. Tu w latach 1923-1929 ukazywała się gazeta „Pąkowie” Organ Kółka Literackiego Młodzieży Szkolnej. Katalog Czasopism Lubelskich (Lublin, 1974) odnotowuje pięciu redaktorów czasopisma i podkreśla jego nieregularność. Numer pierwszy ukazał się w styczniu 1923 roku.

Założone przed kilkoma laty Kółko Literackie przy naszem Gimnazjum Męskiem, zaczęło w bieżącym roku szkolnym swoją działalność z zupełną swobodą, której wynikiem jest coraz to większa ilość wyłaniających się projektów, daleko sięgających niejednokrotnie.

Ażeby jednak praca poszła spokojnie a wydatnie, potrzeba jej normowania. Tę czynność ma wypełniać początkowo nasze pisemko.

Początkowo, albowiem, gdy się z tej strony braki usunąć uda, pisemko zacznie swoją właściwą działalność, tj. będzie zawierało wszystkie kierunki myślowe, stanie się polem popisu dla budzących się talentów, sprawdzianem poziomu umysłowego członków Kółka, a nawet całego Gimnazjum.

Ufni więc w dobrą wolę tychże członków rozpoczynamy wydawnictwo „Pąkowia”.

Według opisu BN łącznie ukazało się 17 numerów „Pąkowia”: R.1:nr 1-3 (stycz.-czerw. 1923); R.2:nr 1-4 (luty/marz.-grudz. 1924)=nr 4-7; R.3:nr 1 (maj 1925)=nr 8; R.4:nr 1-3 (luty-grudz. 1926)=nr 9-11; R.5:nr 1/2 (maj/czerw. [1927])=nr 12/13; R.6:nr 1-2 (stycz./luty-czerw. 1928)=nr 14-15; R.7:nr 1-2 (stycz.-czerw. 1929)=nr 16-17.

Podwójny numer „Pąkowia” z 1927 roku posiadał podtytuł Pismo Literackie Młodzieży Gimnazjalnej. Wprowadzono także dział młodych kolegów „RUŃ”. W 1928 roku ukazał się numer z podtytułem czasopismo uczniów Gimnazjum Państwowego w Hrubieszowie.

Redakcja pisma mieściła się w Gimnazjum Państwowym Męskim im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie. Redaktorem odpowiedzialnym był prof. Adam Szczerbowski. Pierwszym redaktorem pisemka był Stanisław Ciesielczuk. W kolejnych latach funkcję tę pełnili: Antoni Wawrynowicz, Bogusław Krawczyk, Antoni Stormke i Franciszek Ciesielczuk (ustąpił 14 lutego 1928 roku). W opisach Biblioteki Narodowej jako redaktor pisma w latach 1928-1929 pojawia się Ryszard Aleksander Kłembukowski (wybrany 14 marca 1928). Czasopismo wychodziło z Drukarni Sejmiku Hrubieszowskiego. Z numeru 3 (czerwiec 1923 r.) dowiadujemy się o sprzedaży archiwalnych numerów „Pąkowia” w cenie 500 marek.

Z dostępnych w Bibliotece Cyfrowej Książnicy Zamojskiej numerów dowiadujemy się m.in. o spotkaniach hrubieszowskiego Koła Literackiego, na których odbywały się odczyty, pogadanki i głoszono referaty, m.in.: Dążenie do ideału w „Snach o potędze” L. Staffa S. Ciesielczuka, Kordjan — Anhelli A. Wawrynowicza, Filozofja życiowa w Trenach Kochanowskiego B. Krawczyka. Wszystkie numery „Pąkowia” dostępne są w serwisie Academica.

Redakcja organizowała konkurs na opowiadanie, nowelę. Nagrodę w postaci powieści Emancypantki B. Prusa i druku na łamach czasopisma otrzymał Stefan Bronisław Sommer za nowelę Fatima (pracę drukowano w numerach 1-3 (maj-czerwiec 1927).

Czasopisma uczniowskie to kopalnia wiedzy wszelakiej. Od wiadomości z życia szkolnego, typu: 14 listopada 1924 roku uczniowie wzięli udział w wycieczce do cukrowni w Strzyżowie, 26 września 1925 roku Nikander Sahajko wygłosił referat pt. Placówka Bolesława Prusa. Po niekiedy sensacyjne i nieznane szerszemu gronu odbiorców informacje. Nie wiadomo czy Stanisław Bojarczuk głoszący 11 maja 1925 roku wykład pt. Dziewczę z Sącza Romanowskiego to Krasnostawski Petrarka, wiadomo, że wykład zrobił na słuchaczach duże wrażenie, zwłaszcza że został wygłoszony z pamięci. Być może to tylko zbieżność nazwisk, ale kto wie…

W szkole działały Koła młodzieży, m.in. Koło Korepetytorów, Koło Mandolinistów (utworzone z inicjatywy Stanisława Lipszyc-Przywary), Koło Pomocy Koleżeńskiej nadzorowane przez Franciszka Łapkę, który był także opiekunem Koła LOPP, Koło Francuskie pani Markuszewskiej, Kółko Dramatyczne i Koło Literatów.

Na corocznych zebraniach Zarządu Kółka Literackiego, które było organem wydającym „Pąkowie” wybierano nowy zarząd. 16 września 1924 na przewodniczącego Koła wybrano Franciszka Kucharskiego. Co ciekawe każde Koło miało swoją bibliotekę, funkcję bibliotekarza Koła Literackiego pełnił Władysław Fijałkowski, a jego zastępcą był Stanisław Dyll. W 1926 prezesem był Władysław Kwit, a bibliotekarzem Zygmunt Lancmański.

Redakcja prowadziła na łamach czasopisma przegląd pism młodzieżowych. Recenzowano, na ogół pozytywnie, prasę szkolną z Chełma – „Nasz Hufiec”, Tomaszowa Lubelskiego – „Nasze Prace”, Łomży – „Czuwaj”, gimnazjum im. Stanisława Czartoryskiego w Puławach – „Praca”, Krasnegostawu – „Nad poziomy” i Państwowej Szkoły Mierniczej i Drogowej z Kowla – „Na Kresach”. W szóstym numerze czasopisma  z listopada 1924 znajduje się wzmianka o ukazaniu się gazetki „Wśród nas”, którą wydawały uczennice zamojskiego gimnazjum. W recenzji czytamy: „(..) parę artykułów dobrych nawet, opisy z życia harcerskiego wcale zajmująco napisane, pozostawia po sobie bardzo dodatnie wrażenie”. W pierwszym numerze z 1929 roku wzmiankowane są „Jednodniówka młodzieży gimnazjum w Chełmie” poświęcona dziesięcioleciu istnienia Niepodległej Polski. Jak czytamy w opisie: 76 stron, duży format, artystyczna szata zewnętrzna, artystyczne rysunki wykonane przez Władysława Ukleję oraz Jednodniówka 1 H D. H „Służymy Ojczyźnie” poświęcona 10-leciu Drużyny Harcerskiej w Hrubieszowie. Szczerze i bezpośrednio zwracano się również do uczniów nadsyłających swoje prace do publikacji, np. Dlaczego kolega milczy. Tamto poszło do kosza, może coś pójdzie do druku.

W czerwcowych wydaniach „Pąkowia” podawano również roczniki absolwentów. I tak w roku 1924 na liście abiturientów odnotowani zostali: Adamaszek Józef, Białkowski Tadeusz, Berger Szloma, Biernacki Stanisław, Imiela Wit Jerzy, Lisiewicz Tomasz, Krawczyk Maurycy, Mroczek Władysław, Milowicz Stanisław, Psuj Maksymilian, Soroczyński Wacław, Wasilewski Zygmunt, Wawrynowicz Antoni.  W 1927 roku Egzamin dojrzałości złożyli: Apel Salomon, Białobrzeski Janusz, Busiuk Andrzej, Chróściewicz Tadeusz, Czarkowski Jan, Hajkiewicz Jan, Janicki Witold, Kalita Władysław, Kłembukowski Stefan, Kuźmiński Antoni, Koszałka Jan, Lutnicki Zygfryd, Rabinowicz Joel, Stormke Antoni i Śnieszko Tadeusz. 8 i 9 czerwca 1928 roku egzaminy maturalne złożyli: Boczkowski Feliks, Ciesielczuk Franciszek, Dyll Stanisław, Janicki Mieczysław, Krzywonos Jan, Machnik Stanisław, Pawłowski Czesław, Podlowik Franciszek, Sadowski Michał, Sławatyński Adam, Stepkowski Leopold, Stokowski Władysław, Walczuk Józef, Zderkiewicz Michał. Na liście maturzystów rocznika 1929 widnieją: Adamaszek Ber, Ajzenkrantz Matys, Błaszkowski Józef, Bohun Antoni, Demendecki Tomasz, Kłembukowski Aleksander, Krajcer Józef, Kucharski Kazimierz, Lutnicki Witold, Michajłowski Jerzy, Milowicz Michał, Murasiewicz Tadeusz, Puszkiewicz Arnold, Sadowski Bronisław, Zienkiewicz Andrzej.

Redakcja ubolewała, że mieszkańcy Hrubieszowa nie interesowali się zbytnio życiem szkoły, zwłaszcza wydarzeniami sportowymi. Niewielką frekwencję odnotowano podczas meczu gimnazjalnego Orląt z Błękitnymi rozegranego 28 września 1924 roku na boisku 2 pułku Strzelców Konnych. Mecz zakończył się zwycięstwem 4:0 dla Orląt. Gole strzelali: Pawłowski 2, Łuń 1 i Laskowski (samobójcza). Zdarzenie relacjonował Michał Stanisław Targowski. 5 października w rzucie granatem zwyciężył Mieczysław Łuń (41 m).

Na łamach majowego numeru  z 1925 roku 1 Drużyna Harcerska im. Stanisława Staszica składała podziękowania za wspieranie działań drużyny dyrektorowi gimnazjum Leonowi Markuszewskiemu. Podziękowania otrzymali również Stanisław Trojanowski, Stanisław Leszczyc-Przywara, Korneli Emanuel Lech, Aleksander Rybiński. Kazimierz Wydżga otrzymał podziękowania za przekazanie książek do biblioteki harcerskiej. W 1927 roku harcerska biblioteczka liczyła 200 tomów, powołano również orkiestrę obozową „Jazzband”. Koło LOPP prowadziło prenumeratę czasopism „Ster” i „Młody Lotnik”.

Z numeru 15. z czerwca 1928 roku dowiadujemy się, że 16 maja 1918 roku ksiądz Melchior Juściński oddał prowadzone przez siebie ośmioklasowe gimnazjum męskie na własność Państwa Polskiego. Biblioteka szkolna liczyła 1018 tomów, a 3 czerwca w 9 p. p. leg. w Zamościu odbyły się zawody z Przysposobienia Wojskowego. Złoty żeton za skok o tyczce zdobył hrubieszowianin A. Florkiewicz.

Mija lato, jesień, zima. Nastała już siódma wiosna od czasu, gdy na gałązkach gimnazjalnego drzewa ukazało się „Pąkowie”, które następnie miało się rozwinąć w piękne, bujne kwiecie, a z czasem i owoce wydać. Tymczasem widać, że owe pąki miały się raczej ku uwiędnięciu, niż ku rozkwitowi – czytamy w ostatnim znanym numerze „Pąkowia”. Zauważany już w 1927 roku przez Feliksa Boczkowskiego stopniowy upadek pisemka, które nie spełniło swych wzniosłych zadań nie przeszkadzał mu rzucać projekt comiesięcznego wydawania gazety. „Pąkowie”, jak większość, jeśli nie każda ze szkolnych gazetek musiała liczyć się ze stałą roszadą redakcyjną i trudnością w pozyskiwaniu osób piszących. Prawdopodobnie to było najczęstszą przyczyną ich krótkiej żywotności.

W ostatnim 17 numerze „Pąkowia” znajduje się bardzo ciekawa, wierszowana korespondencja. Na nadesłany do redakcji tekst zatytułowany Niehumorystyczny humor

Uczniom rozdano „Pąkowie”.
Wszyscy je chciwie czytają,
Wertują słowo po słowie,
Nagle na „Humor” trafiają.

„Tu ci dopiero zagadka,
Gdzie się należy nam śmiać!”
Powiada Franek do Władka…
I to im nie dało spać.

Przeto uprzejmie prosimy,
Wyjaśnić nam to łaskawie,
Po którem słowie musimy
Ze śmiechu pękać na ławie.

Wiersz podpisano Z poważaniem (-) My.

Redakcja udzieliła również wierszowanej odpowiedzi. Czytamy więc:

Do „Was”!
Naiwne są te pytania,
Gdzie leży humor w „Humorze”,
Gdzie jest to słówko magiczne,
Z którego koń śmiać się może.

Racjiś do śmiechu nie znalazł
W tem, co zamieszcza „Pąkowie”.
A mnie się tu przypomina
Analogiczne przysłowie:

„Chłopu zegarka nie dawaj,
Bo go nakręcać nie umie”.
Albo też inna sentencja:
„Głupiemu – cóż po rozumie?”
I podpis grzecznościowy Z poważaniem Redakcja.

W czasopiśmie zamieszczano również reklamy, m.in. Księgarni Polskiej Eugenii Czarkowskiej, Księgarni Pomarańskich i złotej pożyczki państwowej. 

Piotr Piela

Opracowano na podstawie katalogu czasopism lubelskich oraz zasobu Biblioteki Cyfrowej książnicy Zamojskiej i zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej..