„Ognisko Nauczycielskie” to „Miesięcznik poświęcony teorji i praktyce życia szkolnego, oświacie pozaszkolnej, zagadnieniom samokształcenia i regionalizmu, oraz sprawom organizacyjno-społecznym”.

Książnica Zamojska posiada 13 zeszytów tego pisma: w sumie 17 numerów, w tym trzy podwójne (1934 r. Nr 3-4; 1936 r. Nr 5-6; 1959 r. Nr 17-18). Kolekcja zaczyna się od nr 2 z 1929 r., kończy na nr 17-18 z roku 1959.

Komitet redakcyjny numeru drugiego stanowili: St. Gumuła, Wł. Koszyk, A. Madej, St. Madejowa, F. Popławski, F. Rusin, M. Skawińska, J. Skrzypek, Wł. Telejko, Cz. Wycech, H. Zwolakiewicz (kierownik artystyczny od początku wydawania pisma, później zastąpił go Juliusz Kurzątkowski). Redaktorem był F. Popławski, a redaktorem odpowiedzialnym był Cz. Wycech.

W numerze 7. (1929 r.) w komitecie redakcyjnym znaleźli się: P. Jawtuchowicz, J. Kosior, Wł. Koszyk, A. Madej (redagował przy współudziale komitetu Numer 3-4 z 1934 r.), St. Madejowa, A. Mazurkiewicz, W. Polkowski, F. Popławski, M. Skawińska, J. Skrzypek, Cz. Wycech, H. Zwolakiewicz. Z komitetu wystąpili m.in. Władysław Telejko i Stanisław Gumuła „z powodu objęcia stanowisk w administracji szkolnej”.

W 1930 r. redakcję zasilili: J. Hoffman, J. Lesserówna, Wł. Romanowski, F. Rusin (redaktor  nr 10 z 1930 r.), M. Szczawińska, J. Ściebora, W. Tropaczyńska, St. Witczak. Na przełomie 1935/36 roku miesięcznik przy współudziale Prezydium Zarządu Okręgowego ZNP redagował Wł. Petrykiewicz, a redaktorem odpowiedzialnym był L. Pawłowski.

Redaktorami i współpracownikami miesięcznika były osoby związane z poetą lubelskim Józefem Czechowiczem. Byli to m.in. nauczyciele: Antoni Madej, Feliks Popławski i Henryk Zwolakiewicz. „Ognisko” pełniło bardzo ważną rolę środowiskową. Kilka artykułów nawiązujących do problematyki regionalistycznej opublikował tu Czechowicz. Były to m.in.: Młynkowskie przyśpiewania (1932), Lubelskie anegdoty (1932), Przysłowia dot. miejscowości na Lubelszczyźnie (1930), Słówko o lubelskich siestrzanach (1930) oraz Nauczyciel na polu literatury i sztuki (1934). [za Zwolakiewicz H., Regionalizm Lubelski, „Ognisko Nauczycielskie”, Lublin 1956.]

„Ognisko” posiadało stałe rubryki, m.in. Artykuły, Światła i cienie, Kronikę i Zapiski bibljograficzne. W późniejszym czasie doszły: Mównica ogniskowa, Sprawy organizacyjne, Komunikaty, Z wydawnictw.

Na uwagę zasługują okładki „Ogniska”, szczególnie te z pierwszych lat. Pojawiały się na nich m.in. drzeworyty autorstwa W. Skawiny (nr 2/1929), Stefana Ramzesa (nr 7/1929), H. Zwolakiewicza (nr 10/1930) czy linoleoryty Skawiny (nr 4/1930, nr 8/1930).

Redakcja i administracja pisma początkowo mieściła się w Lublinie przy Zamojskiej 11 m.11 (tel. 14-55), następnie w oficynie przy ul. Narutowicza 37 m.2 i Wieniawskiej 8 m.5.

Wydawcami miesięcznika przed wojną byli w kolejnych latach: Komisja Zarządu Głównego Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Lublinie, Wydawnictwo Zarządów Okręgowych Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Lublinie i Brześciu n/B, Wydawnictwo Zarządów Okręgowych: Lubelskiego, Poleskiego i Wołyńskiego ZPN Szkół Powszechnych, Wydawnictwo Zarządów Okręgowych Związku Polskiego Nauczycielstwa Polskiego w Lublinie.

W nr 17-18 z 1959 r. „Ognisko Nauczycielskie” ma inną formę wydania (druk zastąpiono maszynopisem, większy format). Stało się także Biuletynem Zarządu Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego w Lublinie. Do tego numeru napisali: dr Zygmunt Bownik (m.in. Wspomnienie o Stanisławie Westfalu), Józef Steliga (Ruch regionalny w wydawnictwach Lubelszczyzny), Franciszka Wrońska (Spostrzeżenia z działalności Kół Biologicznych w szkołach pow. Parczew), mgr Henryk Zwolakiewicz (Uwagi o sztuce), Stanisław Pieczkowski, doc dr Kazimierz Myśliński, mgr Henryk Sadaj i Helena Kamińska.

Co ciekawego pisano o działalności Ognisk i zarządów w naszym regionie?

W „Kronice” nr 2 z 1929 r. przedstawiono działalność „Ogniska” i Oddziału Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim. Na zjeździe delegatów pod przewodnictwem J. Koralewicza w obecności lustratora okręgowego J. Sabata wzięli udział delegaci z Kotlic, Krynic, Majdanu Górnego, Pasiek, Rachań i Tomaszowa Lub. „Tyszowce nie usprawiedliwiły swej nieobecności” – odnotowano. Ze sprawozdań wynika, że „Kotlice – prowadzą 5 kursów wieczorowych, Kółko Rolnicze, sklep spółdzielczy, 2 Koła Młodzieży, 5 straży pożarnych; Krynice – 5 Kół Młodzieży, 3 Kółka Rolnicze, 1 Oddział Strzelecki, Straż Ogniową, kurs wieczorowy, rozpoczęto staraniem prezesa budowę domu Ludowego. Ognisko posiada Kasę Samopomocy, latarnię projekcyjną. Dwóch nauczycieli w Radzie Gminnej; Pasieki – walczy z trudnościami finansowymi. Ognisko jeszcze nie nabrało rozmachu do pracy społecznej, mimo tego, że członkowie zorganizowali 2 straże pożarne, Koło Młodzieży. Rada Gminna przychylnie ustosunkowana do spraw oświatowych. Członkowie pragną utworzenia z jednego dwa Ogniska dla gminy Pasieki i Majdan Sopocki; Ognisko Rachanie przejawia już żywszą działalność, a mianowicie prowadzi 4 kursa, Straż Ogniową i przysposobienie Wojskowe. Kasa Samopomocy liczy 620 zł; Do b. żywych Ognisk należy Majdan Górny, a oto świadectwo pracy: kursa wieczorowe, 4 Koła Młodzieży, 6 straży, 1 Oddział Strzelecki, 5 Kółek Rolniczych i sklepów spółdzielczych, Kasa Samopomocy liczy 1000 zł, jeden członek jest w Radzie Gminnej. Ognisko prenumeruje wszystkie pisma wydawane przez Związek. Ognisko Tomaszów przejawia mniej żywotną działalność społeczno – oświatową, jednakże członkowie pracują na kursach wieczorowych. Ognisko posiada Kasę Samopomocy, prenumeruje liczne pisma. Zarząd Oddziału Pow. powołuje do życia referat obrony prawnej(…), inicjuje robotę społeczno-oświatową.” 

W numerach 5-6 ze stycznia i lutego 1936 r. redakcja opublikowała składy zarządów i budżety Oddziałów Powiatowych, w tym m.in. Tomaszowa Lubelskiego i Zamościa. Zarząd zamojski przedstawiał się następująco: prezes – Antoni Banach, przewodniczący wydz. Org. – Władysław Oleszek, przew. wydz. pedag. – Emil Kulczycki, przew. wydz. pracy społ. – Edward Kasprzysiak, przew. wydz. finansowego – Szymon Łyssy, komisja kontrolująca – Sarnecki, Fedorowicz, Adam Waśka, prezes sądu org. – Bęben, delegat na sesję organiz. zjazdu deleg. – Adam Waśka. Budżet zamknął się w kwocie 3 313,50 gr.

Opracowano na podstawie zbiorów Książnicy Zamojskiej.

Agnieszka Piela