Powiedzieć, że Jan Zamoyski 440 lat temu zbudował od podstaw własne miasto (nasze miasto) to powiedzieć niewiele, a jednak dużo. Zamość – Miasto Idealne – wzbudza zachwyt od blisko pół tysiąca lat. Inicjator jego powstania Jan Sariusz Zamoyski (Jan Zamojski) herbu Jelita urodził się 19 marca 1542 w podzamojskiej Skokówce. Żywot doczesny zakończył w Zamościu 3 czerwca 1605 roku.

 

 

 

 

 

 

Tolerancyjny i otwarty

Jan Zamoyski patrzył na religię raczej przez pryzmat polityki niż teologii. Jego ojciec i stryj byli kalwinistami. Sam przeszedł na katolicyzm dopiero na studiach w Padwie. Pierwsze trzy żony były wyznania protestanckiego. Siostry też były kalwinistkami. Wielu wyznawców protestantyzmu cieszyło się swobodą religijną w Ordynacji. W 1588 roku Zamoyski wyraził zgodę na osiedlanie się Żydów w obrębie miasta. Był przychylnie nastawiony do kościołów wschodnich, pozwolił osiedlać się w Zamościu Ormianom i Grekom. Nie lubił ostentacyjnej pobożności, chciał by na jego nagrobku nie było żadnych symboli religijnych.

Biznesmen

Zamoyski mówiąc współczesnym/kolokwialnym językiem był bardzo bogaty. Pozostawił spadkobiercy 11 miast i ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca dóbr królewskich 12 miast i 612 wsi. Roczny dochód szacowany był na 200 000 złotych. Po założeniu w 1580 roku Zamościa, w 1589, by utrzymać pozycję rodu i nie dopuścić do rozdrobnienia majątku, utworzył Ordynację Zamojską, która przetrwała do 1944 r. Zamoyski dobrze gospodarował pieniędzmi, rzemieślnikom oferował kredyty, sprowadzał kupców, budował huty żelaza i szkła oraz cegielnie. Ufundował w 1595 roku Akademię Zamojską. Posiadał też własne wojsko.

Człowiek Renesansu

Nie czas to i miejsce na wyliczanie wszystkich jego zasług, umiejętności i sukcesów. W wielkim skrócie można powiedzieć, że Zamoyski to: polski szlachcic, magnat, sekretarz królewski, doradca polskich Królów. Kalwinista, który przeszedł na katolicyzm. Kanclerz. Hetman Wielki Koronny. Rektor Akademii Padewskiej. Wybitny polityk, strateg. Senator. Starosta. Dobry gospodarz. Humanista-mecenas, filolog i mówca.

Słowa i portrety

W zbiorach Książnicy Zamojskiej znajduje się między innymi Rada Sprawy Wojennej przez Jana Zamojskiego Kanclerza i Hetmana Koronnego spisana. Przedruk dosłowny wydany jako V tom Książnicy Literackiej Koła Miłośników Książki w Zamościu z okazji święta pułkowego 9 Pułku Piechoty Legionów w dniu 29 lipca 1937 roku nakładem Zamojskiego Koła Związku Oficerów Rezerwy Rzeczpospolitej Polskiej przeznaczona wyłącznie dla Korpusu Oficerskiego 9 p. p. Leg i 3 p. a. l. Leg. stacjonowanych w Zamościu. Druk wykonano w Drukarni Rady Powiatowej w Zamościu antykwą Półtawskiego w 25 egzemplarzach imiennych na papierze czerpanym i 200 egzemplarzach na papierze bezdrzewnym.

 

Jest też na Kamiennej dość rzadka pocztówka wydawnictwa Salon Malarzy Polskich, które mieściło się przy ulicy Floriańskiej 17 w Krakowie. Firmę w 1885 roku założył Henryk Frist, który zajmował się działalnością wydawniczą, a ponadto handlem i wyceną dzieł sztuki. Po śmierci Henryka Frista właścicielami firmy „Salon Malarzy Polskich” zostali jego spadkobiercy: Juliusz i Józef Frist. Salon wydawał karty pocztowe z reprodukcjami malarstwa polskiego oraz pocztówki o charakterze patriotycznym. Oprócz tego Salon wydawał pocztówki z widokami miast, górskimi pejzażami oraz pocztówki okolicznościowe. Ta z zamojskich zbiorów z popiersiem na awersie podpisana Hetman Jan Zamojski na rewersie posiada numer 66/68 i adnotację Kanclerz Wielki Koronny 1541-1604 (sic!). W zbiorach Biblioteki Narodowej (polona.pl) znajduje się pocztówka z tego samego wydawnictwa. Awers przedstawia portret z podpisem Hetman Jan Zamojski Kanclerz Wielki Koronny (1541-1604) [tu również podano błędną datę urodzin i zgonu]. Na rewersie pocztówki widnieje numer 66/108. Wydana w 1938 roku.

Nie są to jedyne dostępne wyobrażenia Wielkiego Kanclerza. W Bibliotece Cyfrowej Książnicy Zamojskiej można znaleźć między innymi pozycję Jan Zamojski jego życie i działalność polityczna zarys biograficzny przez Witolda Nowodworskiego z portretem J. Zamojskiego. Książka ukazała się nakładem Kazimierza Grendyszyńskiego w Petersburgu 1898 roku i wyszła w serii „Życiorysy sławnych Polaków” Nr 5. U Artura Śliwińskiego w Jan Zamoyski Kanclerz i Hetman Wielki Koronny wydawnictwa Trzaska, Evert i Michalski. Warszawa Marszałkowska 1947 również znajdziemy rycinę Hetmana Jana Zamoyskiego.

                      

Piotr Piela