Człowiek od zawsze lubił prognozować. Bez względu na status społeczny, materialny, bez względu na płeć, kolor skóry i wyznanie. I choć stale aktualne zdają się słowa Nie zgadnie pan Niewieski, co zrobi Pan Niebieski słyszane w XVII-wiecznym Zamościu, a później już wszędzie indziej w tym lub podobnym brzmieniu, chętnie sięgamy po prognozy i przepowiednie.

Bardzo poczytne były prognozy profesora Stanisława Niewieskiego, rektora Akademii Zamojskiej, dziekana wydziału filozoficznego, który specjalizował się też w matematyce i naukach przyrodniczych. Dzięki ustawom akademickim jego autorstwa uczelnia posiadała dużą autonomię w zarządzaniu beneficjami i obsadzaniu stanowisk profesorskich. Największą popularność przyniosły mu jednak rozchwytywane „kalendarze zamojskie” – w których, poza kalendarium, umieszczał wiersze, fraszki, przypowiastki oraz rozprawy i prognostyki. Ponoć ordynat Marcin Zamoyski uznał jedną z zamieszczonych przez Niewieskiego przepowiedni za nieprzychylną jego osobie i autor poczuł się zobowiązany do usunięcia utworu z wydrukowanych już egzemplarzy. Znany był z talentów dyplomatycznych i organizacyjnych. Stawał w obronie autonomii uczelni przed biskupem chełmskim Stanisławem Święcickim. Dbał też o dobre relacje z patronem Akademii – Marcinem Zamoyskim.

Niewieski jest także autorem dwóch prac astronomicznych. Pierwsza Obrót słoneczny albo wschód y zachód słońca na pułzegarzu y na całym zegarze dla nakręcania różnych zegarów y ustanowienia słonecznych kompasów na każdy rok y dzień miesiąca słuzący. Item, wielkość dnia y nocy, południe na całym zegarze, y opisanie każdego miesiąca rythmem polskim. Item. kalendarz świąt polskich (które się zowią mobilia) y wielkanoc ruska na lat pułtora sta, druga to Komety Roku 1680. widziane, O Ktorych iest tu Relacya z Prognostykięm [!] do Roku 1686 służącym.

W 1695 r. w Zamościu ukazała się Gotowosc Rythmow Polskich w Każdy Materyi Rezonuiących Y Do wszelkiego Dyskursu Służących / Przez Powazną Osobę Już Bogu zeszłą Dla Pospolitey wszystkich rozrywki, Nauki y Przestrogi Wystawiona […] – wybór wierszy publikowanych wcześniej w kalendarzach. Profesor Niewieski zmarł w 1699 roku. Elenchus wierszy informuje o tematyce podejmowanej w utworach. Mowa jest tam o łakomcach, sknerach, obmowach i osobach obłudnych, dużo miejsca poświęca autor kobietom z rozróżnieniem na panny, mężatki, wdowy i stare damy… Rymowanki Niewieskiego traktują o życiu i choć zaznaczone zębem czasu – widocznym m.in. na płaszczyźnie języka – niosą wciąż aktualne prawdy.

 

O tych co się prawują

Nieźle ktoś nazwał prawo pajęczyną:
Możnym folguje a słabi w nim giną.
Tak ci i z siatki pająkowej mężnie
Bąk się przebija, lecz mucha uwięźnie.

Na nieuka

Cóż winna szkoła, gdy twój syn lub krewny
Ma od natury w głowie defekt pewny.
Daremnie winisz i narzekasz srogo:
Rozum nie piwo, trudno go wlać w kogo.

Również

Póki ty będziesz ze złemi się bracić

Putyć nałogów złych trudno utracić

Takim być musi, z jakim kto obcuje

Krzywe krzywego nigdy nie sprostuje

O pannach

Taka to teraz moda że się damy

Lubią chaniebnie komendować samy

Niedba nic druga chocia matka fuka

Sam towar na się kupca widzę szuka

Pozuje szpetna żeby ładna była

To włosy trefi to się będzie myła

To sobie czuby przyprawi do czoła

Nie uydzie jednak sowa za sokoła